Σε μια από τις μεγαλύτερες κοιλάδες της οροσειράς της Ροδόπης - Τσεπίνσκα, μετά μια δύσκοληορειβατική διαδρομή με ανάβαση φτάνεται στην κορυφή , όπου υψώνεται το μεσαιωνικό φρούριο Τσέπινα. Οι αρχαιολογικές μελέτες εδώ άρχισαν το 1960, και μερικά χρόνια αργότερα, το 1966. Κηρύχθηκε ακίνητο πολιτιστικό αξιοθέατο εθνικής σημασίας. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η περιοχή κατοικήθηκε από τα τέλη της πέμπτης χιλιετίας π.Χ. Η ιστορικός Βελίτσκα Ματσάνοβα εξηγεί ότι για την αποκάλυψη των μυστικών της Τσέπινα, ιδιαίτερης σημασίας είναι οι γραπτές πληροφορίες του XII-XIV αιώνα:

«Ένα από τα έγγραφα είναι σιγίλιο του δεσπότη Αλέξι Σλαφ αφιερωμένο στην «Ιερά Μονή Παναγίας Σπηλιώτισσας» του Μέλνικ, που χρονολογείται από το 1220, και το οποίο διαφυλάσσεται στη Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Σε αυτό ο ίδιος αναφέρει ότι μετέφερε την πρωτεύουσα από την Τσεπίνα στο Μέλνικ. Έτσι παραμένει η καλοκαιρινή κατοικία του. Για την ύπαρξη αρχαίου φρουρίου και το μοναστηριού στη Τσέπινα, πρώτος που γράφει είναι ο Στέφαν Ζαχάριεφ διακεκριμένος παράγοντας της Αναγέννησης, λόγιος και λαογράφος ερευνητής στο έργο του «Περιγραφή των Τατάρ-Παζαρτζίκ κααζα» του 1870. Ενδιαφέρον για το φρούριο εκδηλώνει και ο ρώσος γλωσσολόγος και ιστορικός Πολιχρονι Αγκαπιεβιτς Σίρκου από την Αγία Πετρούπολη. Σε μια από τις εκκλησίες του φρουρίου ανακαλύπτει πόρτα του βωμού και μαρμάρινες ανάγλυφες εικόνες των αποστόλων των Αγ. Πέτρου και Αγ. Παύλου, οι οποίες τώρα έχουν εκτεθεί στο Ερμιτάζ.

Για το φρούριο, του οποίου τα ερείπια μαρτυρούν μια πλούσια ζωή ανά τους αιώνες, η Βελίτσκα Ματσάνοβα λέει:

«Την πρώτη χιλιετία π.Χ. οι Βορειοδυτική Ροδόπη κατοικούνται από τις θρακικές φυλές Βησσοί, που μετατρέπουν τη βραχώδη κορυφή σε ένα ανοιχτό ιερό. Αποκαλύφθηκαν μερικές εστίες λατρείας όπου οι Βησσοί ασκούνταιτις θρησκευτικέςπρακτικές. Τα ανακαλυφθέντα ζωομορφικά και ανθρωπόμορφα αγαλματίδια και κεραμική παρουσιάζουν μια διαφορετική θρησκευτική δραστηριότητα και πνευματική ζωή αυτής της θρακικής φυλής.

Στα τέλη του IV αιώνα (396) οι Βησσοί τελευταίοι από τις θρακικές φυλές εκχριστιανίστηκαν από επίσκοπο Νικίτα Ρεμισιάνσκι. Στη θέση του ιερού χτίστηκε μια τρίκλιτη χριστιανική βασιλική, από την οποία διατηρήθηκε το μεσαίο τμήμα και η αψίδα.

Σε συνεχεία δυο αιώνων (V-VI) σ΄ αυτή χτίστηκε το μοναστηριακό συγκρότημα , που αποτελείται από λιγότερα 26 κατοικίες.

Διάφορα τεχνουργήματα δείχνουν την θρησκευτική δραστηριότητα. Προκαλεί ενδιαφέρον ότι η φύσιγγα άγιο μύρο με εικόνες αγίων και η σφραγίδα του πατρικίου Τομά. Μέχρι το ερχομό στη εξουσία του τσάρου Καλογιάν (1197-1207), η περιοχή της Ροδόπης ήταν στα όρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μετά τη νίκη του στο Αδριανούπολη 1205 και τη κατάκτηση του Πλόβντιβ είναι στα εδάφη του βουλγαρικού κράτους. Ως κυβερνήτης , διορίζει τον συγγενή του δεσπότη Αλέξι Σλαβ - μια από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στη μεσαιωνική ιστορία της Βουλγαρίας και των Βαλκανίων. Μετά το θάνατο του τσάρου Καλογιάν και το σφετερισμό της εξουσίας από το Μπορίλ, ο Αλέξι Σλαβ ανακήρυξε τον εαυτό του ως ανεξάρτητο ηγεμόνα της Βορειοδυτικής περιοχής της Ροδόπης με πρωτεύουσα την Τσέπινα, που λειτουργούσε και ως ασφαλές αμυντικό οχύρωμα.

Στο κάστρο είναι η κατοικία του κυβερνήτη – με αμυντικό πύργο και ένα αντιπροσωπευτικό κτίριο με υπόγειες δεξαμενές νερού.

Στον κεντρικό πυρήνα της πόλης ο δεσπότης Σλάβ χτίζει δύο εκκλησίες με τοιχογραφίες και δάπεδα από τούβλα με απεικονισμένους σταυρούς.

Η Τσέπινα αναπτύσσεται ως ένα σημαντικό κέντρο της διοικητικής, οικονομικής και πνευματικής ζωής στη Βορειοδυτική Ροδόπη - με καλά ανεπτυγμένά επαγγέλματα και εμπορικές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες.»

Σύμφωνα με την Βελίτσκα Ματσάνοβα ανά τα χρόνια το φρούριο δεν κατακτήθηκε και οι Βυζαντινοί χρονικογράφοι το έχουν χαρακτηριστεί ως «ένα πολύ καλά οχυρωμένο» και «εντελώς απόρθητο». Η Τσεπίνα συνεχίζει να κρύβει τα μυστικά της επειδή "«είναι σχεδόν απρόσιτη» . Άγνωστοι παραμένουν οι εντοπισμένοι στρατώνες, αλλά ακόμα δεν έχουν εξερευνηθεί. Αλλά οι σημαντικότερες δομές της ύστερης αρχαιότητας και του Μεσαίωνα έχουν ερευνηθεί και συντηρηθεί».

Στους πρόποδες του λόφου πάνω στο οποίο υψώνεται το φρούριο, υπάρχει ένα πληροφοριακό κέντρο με συλλογή αντικειμένων, που παρουσιάζει την ιστορία του φρουρίου και τις αρχαιολογικές έρευνες. Τα διάφορα αντικείμενα, που επίσης παρουσιάζονται μιλούν για τη ζωή του πληθυσμού ανά τους αιώνες.

Φωτογραφίες:  Σβέτλα Ντιμιτρόβα

Μετάφραση Πένκα Βέλεβα