Σύμφωνα με έρευνα της Ακαδημίας Επιστημών της Βουλγαρίας (ΑΕΒ), το 25 έως 30% των βούλγαρων εργαζόμενων απασχολείται στην παραοικονομία. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, όσο λιγότερο είναι ανεπτυγμένη η οικονομία ενός κράτους, τόσο περισσότερες είναι οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή παράνομων πρακτικών. Όπως είναι γνωστό, η Βουλγαρία κατέχει την τελευταία θέση όσον αφορά το εισόδημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σύμφωνα με την καθηγήτρια Εμίλια Τσενγκέλοβα, από το Ινστιτούτο Κοινωνικών και Γνωσιακών Ερευνών της ΑΕΒ, δύο είναι οι κύριοι λόγοι που αναγκάζουν τους εργαζόμενους να εργάζονται κατά παράβαση της εργατικής νομοθεσίας - η έλλειψη μόνιμων επιχειρήσεων και τα χαμηλά εισοδήματα. Μάλιστα, σε πολλές περιοχές οι κάτοικοι δεν έχουν άλλη επιλογή. Τις περισσότερες φορές στην παραοικονομία περιλαμβάνονται οι τομείς του τουρισμού, η κατασκευή υποδομών, η τεχνολογία των πληροφοριών, τομείς της ελαφράς βιομηχανίας, όπως τα καλλυντικά, η γεωργία και οι μεταφορές.

Μεγάλο μέρος των πρακτικών της παραοικονομίας παραβιάζει το εργατικό δίκαιο. Κύρια πρακτική είναι η απασχόληση χωρίς σύμβαση εργασίας, συνεχίζει η καθ. Εμίλια Τσενγκέλοβα. - Ευρέως διαδεδομένη, 30 έως και 40% σε ορισμένους τομείς, είναι και η εργασία με εικονική σύμβαση - ο εργαζόμενος παίρνει τον κατώτατο μισθό και «μαύρα» χρήματα στο χέρι. Άλλες πρακτικές αφορούν στην μη έκδοση τιμολογίων, κρυφές συναλλαγές, μη πληρωμή φόρων και δασμών.

Τουλάχιστον επί μια δεκαετία, υπάρχουν πληροφορίες ότι η παραοικονομία έχει φτάσει σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, ξεπερνώντας το 35-40%, ξεπερνώντας, σχεδόν, την νόμιμη οικονομία. Έτσι, κάτω από την πίεση των εργατικών συνδικάτων και των εργοδοτικών οργανώσεων, ελήφθησαν ορισμένα μέτρα, όπως η σύνδεση των ταμειακών μηχανών σε πραγματικό χρόνο με τις αρμόδιες υπηρεσίες και νομοθετικές μεταρρυθμίσεις που ποινικοποιούν τη μη καταβολή των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης πάνω από ορισμένο όριο.

Μέχρι σήμερα δεν έχω ακούσει να έχει καταδικαστεί κάποιος και αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα, λόγω του ότι, βλέποντας ότι δεν υπάρχει έλεγχος και τιμωρία, η κοινωνία αντιμετωπίζει κριτικά τη νομοθεσία και είναι έτοιμη να την παραβιάσει, Επιπλέον, η έλλειψη φανερών κυρώσεων και δημοσιότητας των μέτρων που λαμβάνονται κατά των παραβατών, λειτουργεί σαν κίνητρο για ορισμένους εργοδότες, οι οποίοι, βλέποντας την ατιμωρησία, επωφελούνται κι αυτοί.

Οι επιστήμονες εξηγούν την καλοπροαίρετη στάση των Βουλγάρων απέναντι στις σκιερές πρακτικές, με το φαινόμενο της ανομίας.

Το φαινόμενο της ανομίας παρατηρείται σε κοινωνίες, στις οποίες έχει επέλθει μια απότομη αλλαγή των συστημάτων, στην οποία οι ηθικές και νομικές νόρμες χάνουν τη δύναμή τους - εξηγεί η καθ. Εμίλια Τσενγκέλοβα. Από το 2000, στη Βουλγαρία παρατηρούμε μια σοβαρή κατάρρευση των αξιών. Στην αρχή οι άνθρωποι δεν τηρούσαν τις ηθικές επιταγές και σε κάποια στιγμή άρχισαν να μην τηρούν ούτε τους νόμους. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο, επειδή οδηγεί σε μια κοινωνία των άκρων, της ηθικής αδιαφορίας των μελών της, οδηγεί σε κατάφωρες παραβιάσεις της νομοθεσίας, στην ολοκληρωτική αδιαφορία για όλους τους άλλους. Η κυβερνητική ελίτ πρέπει να αποδείξει ότι τηρεί τους νόμους, όπως σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, στα οποία γίνονται παρόμοιες προσπάθειες. Όσο πιο αυστηρή είναι η ελίτ με τον εαυτό της, τόσο πιο καλό είναι το παράδειγμα που δίνει στους πολίτες. Αν οι «από πάνω» δεν το κάνουν, τότε δεν μπορούμε να περιμένουμε τη σχετική συμπεριφορά από τους «από κάτω».

Θα μειωθούν, άραγε, σύντομα οι σκιώδεις πρακτικές στη Βουλγαρία; Η καθ. Εμίλια Τσενγκέλοβα θεωρεί τον εαυτό της συγκρατημένα αισιόδοξο, παρά την εθνική μας ψυχολογία – ο βούλγαρος έχει την τάση για τεχνάσματα, για παράβαση του νόμου. Αλλά, τονίζει, χρειάζεται να ασχοληθούμε με τους νέους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν κριτικά την κοινωνική πραγματικότητα και προτιμούν, μάλλον, να αναπτύσσουν τους δικούς τους κανόνες, παρά να συμμορφώνονται στους ήδη υπάρχοντες.

Μετάφραση: Σταύρος Βανιώτης

Φωτογραφίες: αρχείο και Ντιάνα Τσανκόβα