Bulgar vatandaşları için 3 Mart Kurtuluş günüdür. Bu tarih beş asır Osmanlı Egemenliğinden sonra, uzun yıllar süren manevi uyanış ve özgürlük savaşlarından sonra gelir. Bu savaşların doruk noktası 1876 senesinde patlayan Nisan Ayaklanması. Ayaklanma aslında izole edilmiş bir olay değildir, 1875 senesinde Bosna ev Hersek’te patlak veren ayaklanma ile birlikte Güneydoğu Avrupa’da gelişen sıradaki krizin bir parçasıdır.

Bulgar Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü'nden DR. Dimitır Hristov bizim devrimcilerin düşüncelerini, niyetlerini izah ediyor: ‘Her şeyden önce özgürlük savaşçıları Bulgar güçlerinin başarılı bir ayaklanma için yetmeyeceğini iyi bilirler. Bundan dolayı dışarıdan faaliyetler ile oluşturan uygun zamana bel bağlıyorlar. O sırada Türk güçlerinin bir bölümü Bosna ve Hersek’te görevde ve bu bizim topraklarda özgürlük savaşı kolaylaştıracağı düşünülüyor’.

Nisan Ayaklanması Avrupa basınına nasıl yankı buldu, hangi olaylar Bulgaristan davasına en güçlü sempati uyandırır?
‘Uluslararası toplumu sarsan en trajik anlar Batak ve Peruştitsa’daki ayaklanmanın bastırılması ile ilgilidir. O anda ozan devrimci Hristo Botev’in de Avusturya-Macar ‘Radetski’ gemisini işgal edip ayaklanmaya katılma istekleri de büyük yankı buldu. Bir olay var ki, pek bilinmeyen, ama Batı Avrupa’da yankı bulur. Selanik’te iki diplomat öldürülür. Almanya ve Fransa Konsolosları şehir içinde Müslümanların hücum ettiği Hıristiyan ailelerini korumaya çalışırlar. Bu fanatik kalabalığın kurbanı olurlar. Bundan böyle tabi ki Avrupa güçleri kayıtsız kalamaz.‘

Büyük Güçlerin Bulgaristan’da başlayan Kurtuluş savaşına bakışı nedir?
‘Dönem öyle ki uluslararası siyaset birkaç Büyük güç arasında gelişir, bunların her birinin de kendi çıkarı vardır. Bulgaristan’ın Kurtuluş u ile ilgili sorunlar da sadece özgürlük hayaline değil, bu çıkarlara da bağlıdır. İlk etapta diplomasi yollardan çözüm aranmış. Bunun için 1876 yılının sonlarında İstanbul konferansı düzenlenir. Fakat daha sonra Osmanlı İmparatorluğunun da faaliyetlerinin sonucu az biraz Büyük Britanya’nın diplomasisinin desteği ile bu deneme suya düşer. Bundan sonra anlaşılır ki, bir tek çözüm Rusya’nın başlamaya hazır olduğu kurtuluş savaşındadır. Bu savaş köle Slav kardeşleri ve Ortodoks Hristiyanların savunulmasına dair savaştır. Rusya’da bu savaşın Kırım savaşının kaybedilmesinden sonra bir rövanş boyutu vardır.

Kurtuluş savaşında Rus ordusuna nasıl milletler katılır?
‘Aslında millet sayısı çok büyük. Onlar Rus İmparatorluğunda yer alan çok sayıda millet gibidir. Bu İmparatorluğun kapsamına Finlandiya ve Polonya krallıkları da dahil. Özellikle Pleven savaşına çok sayıda Finlaniya askeri katılır. Baltık halklarından da çok sayıda katılımcı var. Rus kurmaylığında Alman isimli çok sayıda subay ve general var. Tabi en büyük pay Ruslara düşer. Savaşın en büyük ağırlığını Ruslar üstlenir. Savaşa Romen, Sırp ve Karadağlı silahlı güçler de katılır.’

Bulgarlar savaşlarda, ağır kış koşullarında nasıl tutum sergiler?
‘Onurlu bir şekilde. Bulgar vatanseverleri o anda halkın kurtuluşu için belirleyici şans olduğunu ve bunu elden kaçırmamak gerektiğini iyi anlamışlardır. Bundan dolayı da hemen Bulgar gönüllüleri oluşuyor ve çok çabuk genişliyor. Günümüzde tam sayısı hakkında bilgilerimiz yok. En ünlüleri Şipka tepesinde mücadele ederler büyük bir kahramanlık sergilerler. Bulgarlar istihbarata da yoğun bir şekilde katılırlar.‘

3 mart 1878 tarihinde İstanbul yakınlarında Aya Stefanos (Yeşil köy)’de öncelikler Bulgarların ikamet ettiği toprakları dahil eden Bulgar devletinin sınırlarını belirleyen barış anlaşması imzalanır. Bir kaç ay sonra Berlin Kongresinde Büyük Güçler Bulgar topraklarını parçalar. Kuzey Bulgaristan ve Sofya ili Bulgaristan prensliğini oluşturur. Güney’de Osmanlı İmparatorluğu çerçevesinde Doğu Rumeli eyaleti kalır. Makedonya ve Trakya Sultanın emrindedir. Bundan sonra ulusal birleşme Bulgar toplumunun en önemli davasına dönüşür. Bu yönde ilk parlak ve kansız adım 1885 yılında Bulgaristan prensliğin ve Doğu Rumeli’nin Birleşmesi oluyor. Bundan sonraki yıllarda ülkemiz hep bu dava uğurunda daha birkaç savaşa katılır. Başarıları da olur, yenilgileri de. Kurtuluş fakat Bulgaristan önünde Avrupa ufukları açar.

Türkçesi: M. Baharova