Bulgaristan’ın sahip olduğu zengin kitap hazinesi arasında Ulusal Kütüphanede çok değerli Osmanlı arşivi de yer alıyor. Temelleri 140 yıl önce Kurtuluştan sonra oluşturulan ilk kültürel kurum olan Ulusal (o sırada Halk) Kütüphanesi’nin açılışı ile atılmıştır. 1909 yılında Çar Ferdinand’ın kararıyla kütüphanenin Şarkiyat ve Osmanlı arşivler bölümü resmen kuruldu. Arşivlerin araştırılmasının amacı , Osmanlı İmparatorluğu çerçevesindeki Bulgar halkının geçmişine ışık tutmak. Bu zenginliğin korunması ve bakımından günümüzde altı kişi sorumludur.

Bunlardan biri Milena Zvınçarova:

“Arşivi oluşturma fikri, Osmanlıların geri çekilmesinden sonra Bulgaristan topraklarında kalan el yazmaları, eski baskılı kitaplar, çeşitli belgelerden oluşan tüm Arapça yazıları bir yerde biriktirmekten doğar. Bu hedefe dayanarak araştırmalar başlatılır. Arşivin temelinde Samokov’dan Hüsrev Paşa’nin, Sofya, Vidin, Ruse, Küstendil gibi birkaç Osmanlı kütüphanesi yer alır.1931 yılında arşiv şans eseri büyük miktarda malzeme elde eder. Knyajevo’daki kağıt fabrikasının sahibi İstanbul’dan 22 ton eritme kağıdı satın alır. Kağıtların Bulgaristan’a geldiğinde, bunların Osmanlı arşivlerini içerdiği anlaşılıyor ve Milli Kütüphaneye teslim ediliyor. Bu satın alma işleminden sonra Osmanlıca belgesel koleksiyonumuz miktar açısından dünyada üçüncü en büyük oluyor. Burada Osmanlı İmparatorluğu’nun farklı bölgelerine ait, başta Osmanlıca , ancak Arapça ve Farsça da olmak üzere XV. – XX. yüzyıllarının kronolojik bir yelpazesiyle 1 milyondan fazla belge korunmaktadır. Ayrıca çok sayıda el yazmaları koleksiyonu var, 2000 kitap da içeriyor. “

İstanbul’dan gelen belgeler hem yabancı bir dilde, hem de hurda kağıt yığını olarak arşiv uzmanları için büyük bir meydan okumadır. Bu kağıt yığınından tertipli bir arşiv oluşturmak, birkaç nesil arşivcilerin çalışmalarını gerektirir. Bulgar uzmanlar kendi gücüyle bunu yapar ve böylece Bulgaristan, Osmanlıca konusunda dünyanın o zamanki lideri haline getirir. Maalesef günümüzde devletin arşivle ilgili uzun vadeli bir stratejisi yok. Milena Zvınçarova devamla:

Fîrûzâbâdî tarafından kaleme alınan sözlüğün 1614 yılından kopyası. Muhafaza edildiği vakıf kütüphanesinde yapılan orjinal kaplama ve ipek kapağı ile korunmuştur.

Mazhar- başvuru sahiplerinin imza ve mühürleryle toplu dilekçe.

Belgelerin araştırılması öncelikle bilimsel çizgilere dayanmaktadır. Örneğin 20. yüzyılın 40’lı yıllarında İstanbul’dan gelen çuvallarda Levski, Botev, çeteler ve ulusal kurtuluş mücadeleleriyle ilgili belgeler inceleniyor. En çok aranan ve incelenen dokümanlar arasında “defterler” olarak adlandırılan nüfus ile ilgili her türlü bilgileri içeren belgelerdir.

“Defterler” olarak adlandırılan ve sıkça vergiler ile ilgili olan siciller Osmanlı tebaası hakkında bilgiler veriyor. Kaplamalar ebru sanatı ile yapılmıştır.

“Rus –Osmanlı Kurtuluş savaşı sırasında hala bir arşivden söz edemeyiz. Bu arşivin var olduğundan beri hiç kimse buradan hiçbir şey ihraç etmedi. Gerçek şu ki, her ordu , özellikle de büyük imparatorluk orduları ganimet toplar. Bulgaristan topraklarından ihraç edilen el yazmaları olduğu gibi, Balkan Yarımadası’nın Güney bölgelerinden de bizim ganimetlerimiz var.”

Fotoğraflar: Müglena İvanova