Vidin’in “Kaleto” semti evleri arasında bir zamanlar Yahudi ibadet evi olan yapının dev gövdesi yükseliyor. Zamanın acımasızlığı, insanların umursamazlığı bu binanın güzelliğini zedelemiş olsa da, o hala bir asır önce İtalyan mimarlarının kurduğu endamını muhafaza ediyor.

Sinagogun tarihi hafızası 20.yüzyılın ortalarına kadar Bulgar, Türk, Ermeni, Yahudi ve Romanlar arasında hoşgörü dolu birlikteliklerin izini sürüyor, 1941- 44 arasında Bulgaristan’ın NAZİ müttefiki olduğu yıllarda Yahudilerin taşımak zorunda kaldıkları sarı yıldız nişanlarını, 50’li yıllarda yeni kurulan İsrail devletine 1200 Yahudi vatandaşının toplu göç olaylarını da unutmuş değil. Geçen yüzyılın ortalarında ibadethane görevini yitiren Sinagog, bugün sadece harabe halindeki cephesi eski ihtişamını hatırlatıyor.

Restorasyon projesi başarıyla sonuçlanırsa daha önümüzdeki yıl Sinagog eski haline geri dönecektir. 80’li yıllarda dehşet verici bir tamir girişimi bu değerli tarihi yapının daha da çok çökmesine yol açmıştır. Bu kez restorasyonun başarılı ve olumlu neticelenmesi bekleniyor. Yeni restorasyon projesinin mimarı Lübomir Stanislavov şunları paylaştı:

O zamanlar Sinagog’un çatı kısmının değiştirilmesine karar veriliyor. Ardından çatı tamamen kaldırılıp, yapının ortasına bir vinç yerleştiriliyor. 1986 yılında paralar bitiyor, inşaat işçileri ortadaki vinçi kaldırılıyor ve binayı terk ediyor. Çatı için öngörülen yeni metal konstrüksiyon ise öylece bahçesinde bırakılıyor, binanın çatısı tamamen kapatılmadan, açıkta bırakılıyor. Bu ise tam bir vandalizm örneğidir. Bu tarihi binanın bugün virane halde bulunmasının ana sebebi bu bahtsız ve insanlık dışı tamir denemesi olmuştur.

Yahudilerin “Şalom” derneği 2017 yılında Sinagogu, Vidin doğumlu ünlü Fransız ressam Jules Pascin’ın adını taşıyacak kültür merkezi olarak restore edilmesi ön şartıyla Vidin Belediyesine bağışlıyor. Yerel yönetim “Kalkınan bölgeler” fon programından karşılıksız hibelerle gereken finansman ve Şehir Gelişimi Fonundan kaynaklarla 10 milyon leva buldu. Belediye daha bu yılın sonuna kadar sinagogun yeniden kapılarını ziyaretçilere açacağını umuyor. Yahudi ibadet yeri bu kez Vidinli Yahudilerin ünlü temsilci ressam Jules Pascin adını taşıyacak bir kültür merkezi olacak.

Sinagog orijinal haline yakın şekilde yenilenecek ve 125 yıl önce kurulduğu zamanlardaki durumunu hatırlatacak. Muhafaza edilen arşiv resimleri var. Şimdi de Tuna kıyısının en ihtişamlı yapısı olarak eski günlerdeki endamlı görüntüsüne kavuşacağı günü bekliyoruz, dedi mimar Stanislavov.

Vidin Sinagogu çok büyük bir yapı olmakla beraber, Budapeşte’deki sinagogundan sonra Tuna boyunda ikinci büyüklükteki sinagogtur.

Bulgaristan’ın en büyük Yahudi ibadet yeri Sofya’daki sinagog, ikincisi de Vidin’deki.

Restorasyondan sonra sinagogun ana salonunun muhteşem akustiği de kullanılarak, konser, toplantı, tören salonuna dönüşmesi planlanıyor. İkinci teras bölümü ise daimi sergiler, Jules Pascin’ın hayatı ve sanatına dair üniteler ve “Şalom” derneğiyle ilgili teşhirler yerleştirilecek. Bina elbette turistlere de kucak açacak.

Bir zamanlar ülkedeki en büyük Yahudi topluluğu Vidin’de yaşarmış. Günümüzde ise iki elin parmaklarıyla sayılacak kadar az temsilcisi var. Onların ibadethanesi ise, Yahudileri Auschwitz toplama kamplarının gaz ocaklarına yanmaktan kurtaran Bulgarların anısını saklayacaktır.

Fotoğraflar: @VidinSynagogue ve wikimedia.org

Çeviri: Sevda Dükkancı