10 Kasım 1989 Bulgaristan Halk Cumhuriyeti vatandaşları için sıradan bir gün olarak başlıyor. Ancak gün içerisinde seyreden olaylar onu Bulgaristan’ın yeni tarihinde en önemli günlerden biri haline getirdi.10 Kasım 1989’da ülke 45 yıllık sosyalizme veda etti ve demokrasiye geçiş sürecine başladı.

O dönemler Sovyetler Birliği’nde perestroyka günlerinin yaşandığı dönemlerde Bulgaristan’da herkes Rus gazeteleri okur, değişim rüzgarlarını oradaki haberlerden alırdı. Aydın kişiler Polonya’da, Macaristan’da, Çekoslovakya’da “kafaların uçtuğunu”, Alman Demokratik Cumhuriyeti’nin de önemli süreç önünde olduğunu anlardı. Bulgaristan’da dilden dile yayılan tek soru, “yapılacak mı” değil, “ne zaman ve nasıl yapılacak” sorusuydu. Sabahın erken saatlerinde BKP- Bulgaristan Komünist Partisinin kongresinin yapılacağı haberi yayınlandı. Daha sonra ise partinin uzun yıllardan beri başkanı ve devlet genel sekreteri olan Todor Jivkov’un istifa ettiği haberi geldi.  Çok beklenilen, ancak yanında bir o kadar çok cevabı meçhul sorular içeren demokratik rüzgar işte o gün esmiş oldu.

Demokratisi hayaliyle başlayan ve milyonların hevesi olan o geçiş sürecinin üzerinden 30 yıl geçti. “Kısa vadede “geçiş” olarak tabir ettiğimiz süreç çoktan bitti” diyor siyasi bilimci Parvan Simeonov.

Planlı, devlet ekonomisinden piyasa ekonomisine geçişi yaşadık. Doğu’dan Batı’ya geçtik, hür olmayan bir sistemden liberal demokrasiye geçtik. Bu geçiş süreçleri artık gerçekleşti. İyi, kötü demokrasimiz var. NATO ve AB üyesi olduk. Ülkenin gündemi değişti. Acil çözüm bekleyen sorunlar artık daha farklı. Ne yazık ki vatandaşların çoğu demokrasinin neticelerinden memnun değil. Toplumdaki memnuniyetsizlik hep devam ediyor. Politikacılar gelip, geçici olsa da, onlardaki değişim siyaseti meslekleri haline getirmelerinden ibaret oldu. İlk yıllarda büyük bir heyecan ve coşku vardı. Sanki herkes siyasetçi olmak istiyordu, herkes politikayla ilgileniyordu.

Şimdi ise, iş bitirecek insanlar siyasetten soğudu.

Siyasi analizler uzmanı Dimitar Petrov “İktidar adaylarının seçmenlere mesajlarında bir değişiklik yok” dedi:

İlk yıllarda mesajlar daha sade ve basitti. Ardından anlamı pek bilinmeyen yeni kelime ve tabirler girdi. Demokrasi, plüralizm, özelleştirme gibi yeni terimler girdi hayatımıza. Bugün, demokratik değişimlerden 30 yıl sonra politikayı anlamakta biraz daha deneyimli olduk. Elbette artık 30 yıl daha bilgili, akıllı ve günün görevleri konusunda daha hazırlıklıyız diyemeyiz.

10 Kasım 1989’da olup bitenlere toplumun verdiği değerlendirme hala çok çelişkili. O yüzden algının yıllar içinde nasıl değiştiğini gözden geçirdik:

10.11.1989’dan sonraki ilk aylarda halkın büyük bölümünün neye uğradığını anlamıyordu. Kimse, bizlere demokrasi ve piyasa ekonomisinin nasıl kurulduğunu anlatmaya çalışan dış etkenler de olmak üzere ne olacağını bilmiyordu. Ondan sonraki on yıl ise, “Videnov kışı” olarak tabir ettiğimiz ağır ekonomik sıkıntılar ve yoksulluk döneminden sonra toparlanma dönemine rastladı. 1999 yılı sonunda yaşam standardı biraz düzene girdi, yoksulluk geçmişte kaldı, ancak hayal edilen AB üyeliği ufukta görünmedi. 10 Kasım1989’dan 20 yıl sonra özgürlük üzerine ağırlık verildi. 20 yıl önce elimizde olmayan özgürlüğün değerini anlamaya ve anlatmaya çalıştık. Artık eskiyi ve yeniyi, geçmişi ve günümüzü kıyaslayacak bir durum kalmadı. Herkes sosyalizme kıyasla artık daha iyi yaşadığımızın farkında. Kalite olarak nelerin değiştiğini sorgulamakta yarar var. Avrupa’nın diğer halklarıyla eşit olmalıyız diyen Levski’nin mesajları yerine geldi mi, hayat standardı ve gelecek imkanı olarak onlara eriştik mi soruları bizi meşgul etmeli. Bu 30 yılda başardıklarımızı hala iyice değerlendirmedik. Genel anlamda kısa bir tarih kesiti için çok şeyler başardık, subjektif anlamda ise geçiş dönemini fiyasko olarak niteleyenlerin sayısı az değil.

Petrov, 30 yıl sonrasında ise Bulgaristan’ın nüfus sorunu ve göçle karşı karşıya kalacağından, pek iyimser bir tablo beklemediğini itiraf etti.

Çeviri: Sevda Dükkancı