Radoy Ralin otoritelere ve rejimlere boyun eğmedi, gerçeği yüksek sesle söylüyordu ve bunun sonuçlarını dimdik karşılıyordu.  10 Kasım 1989'dan önce iktidardakiler ile epigramlarla alay ediyordu, kitapları yakıldı.Rejimin yıkılmasından sonra bize tepsiyle sunulan özgürlükle ilgili korkularını da dile getirdi. Berlin Duvarı'nın yıkılmasından otuz yıl sonra, "Acı biber" kitabının  yakılmasından 51 yıl sonra ve bir hicivcinin ölümünden 15 yıl sonra Devlet “Arşivler”  Ajansı  “Radoy Ralin zaman aynasında” başlıklı bir sergi düzenliyor ve  bize  ilginç karikatürler, fotoğraflar ve belgeler gösteriyor.  

Sergi küratörü İvanka Gezenko  sergiyi tanıttı: “Sergide yaklaşık 100 karikatür gösteriliyor -  en erkeni 1944  yılından ve en sonu 2007 tarihindendir.  İlk resimlerde kendisini II. Dünya Savaşı'nda  “Frontavak” gazetesinin muhabiri olarak görebiliriz. Ralin’i Boris Dimovski, Nikola Mihailov, Kalin Nikolov, Ivan Gazdov gibi ünlü sanatçılar resmettiği gibi , imzalarını okuyamadığımız bilinmeyen insanlar da var. Ama bir defter, bir restoran peçetesi, bir sigara  kutusu üzerinde yüzü , sıra dışı yüzü sanat eserine dönüşür, Radoy Ralin etraftakilerini anında çizmeye kışkırtan bir  sanatçıdır.”

İvanka Gezenko’ya göre, şair sadece iktidara karşı eleştirileriyle değil,  yüksek bir seviyedeki şiirleri,  yüzün üzerinde Bulgar şarkısının sözleri, kısa, özlü sözleri, aforizmalar, tezler, Bulgar yazarlar hakkındaki epigramları ile ismini tarihe yazdı. Üstelik  mükemmel bir çevirmendir, örneğin Molierеin eserlerinden bazılarının ve ayrıca  Çinceden şiirlerin  tercümesini yaptı.

Sergi küratörü İvanka Gezenko  devam ediyor:  

"Sergide iki çok önemli eşyayı gösteriyoruz. Biri “Erika” daktilosunu ve “Lüti Çuşki - “Acı biber” kitabının yanmış kopyası. İlginç olanı, Radoy Ralin'in,  “Bulgar Gazeteci” dergisinin sayfaları arasında, matbaanın ısı odasında yakılan 10 bin kopyadan kalan parçacıkları bir zarf içine koyarak bize mesaj vermesi.

Ve onları "Hiciv silahını iyi kullanalım" başlıklı son derece kritik makalenin yanına koydu. Tabii ki, onları başka bir yerde bırakmış olabilirdi, ama bence asıl mesele burada gizli. Benim yaratıcılığımdan geriye kalan, beni mahveden şey, demek istemiştir."

Aslında, bu epigram kitabında sadece ikisi Radoy Ralin'e aittir. Geri kalanlar,  ünlü Bulgar aydını Petko R. Slaveikov tarafından toplanan halk deyimleridir.

Radoy Ralin üç hiciv kitabı durdurulduktan sonra, "Acı biber" ile ilhamını halk sanatından aldığını göstermeye karar verdi. Ancak yetkililer, bir epigramın altındaki resimdeki domuzun kuyruğunda Todor Jivkov'un imzasını gördü. 

Radoy Ralin’in oğlu Kin Stoyanov , demokrasinin 30. yıldönümü vesilesiyle babasının iki epigramını daha hatırlatıyor:

“Anlık olarak benzersiz olan özgürlük, ikinci günde bir rejime dönüşüyor” - bu epigramı, idealist Radoy Ralin 9 Eylül 1944'ten hemen sonra yazıyor. Herkesin yeteneklerine göre gelişmesine izin veren bir toplum yaratmayı umarak yazıyor.  Ve diğer epigram 10 Kasım 1989’dan sonra yazılmıştır: "Ey, sevgili özgürlük, ne kadar kısa ömrün var senin, burada göründüğünden hemen sonra anında imha ediliyorsun". Bu sözlerde sanatçının bütün hayallerini kaybettiğini, bir tek teselli sanatta bulduğunu görüyoruz. Bu da son gününe kadar sadık kaldığı sanattır.”

Fotoğraflar: Diana Tsankova, BGNES, arşiv

Türkçesi: Müjgan Baharova