İki genç sanat tarihçisinin bu yılki amacı, Bulgar modernizminin göz ardı edilen endüstriyel mimarisine dikkati çekmekk. İki dünya savaşı arasındaki dönemde inşa edilen miras, bugün, sözüm ona “kendi kendini ateşe veriyor” veya yıkılarak yok ediliyor ve kamuoyunda belirgin tepkiler yaratmıyor.

Modernizm, gelecek nesil Bulgar mimarlarının eğitim gördüğü Avrupa okullarının yardımıyla ülkemize girmiştir. Ülkeye geri dönüşleri üzerine, ünlü üniversitelerin mezunları sadece kamu binaları ve evleri tasarlamakla kalmıyor, aynı zamanda ülkemizde endüstrinin hızlı gelişimine katkıda bulunmak amacıyla çok sayıda fabrika, demiryolu tesisi, köprü ve kesimhane de yaratıyor.

“Endüstriyel mimari, en yeni eğilimlerin ve yapı malzemelerinin ortaya çıktığı yer olduğundan dolayı ilginçtir” – diyor Bulgar Mimari Modernizm Vakfı”ndan Vasil Makarinov.

“Örneğin, geniş alanları tonozlamak, yani kubbellemek için cam ve betonun yaygın kullanımı. Bu aslında,  fabrikada bir üretim sürecine sahip olmak için işlevsel talepler tarafından belirlenir.

Ekipmanların yerleştirilmesi için geniş alan gerekli olduğu gibi iyi bir aydınlatma da lazımdır. Bu unsurlar 1920 ve 1940'lı yıllar arasında sivil mimaride de yaygın olarak kullanılmaktadır.”

Ne yazık ki, belirli bir  zaman sonra, endüstriyel mimarimizdeki modernizm akımını sadece geçen yüzyılın ilk yarısında çekilen fotoğraflardan değerlendireceğiz.

Geçen yıl sonunda, başkentte Panayot Kalçev’in muhteşem yapıtı olan demiryolu tesisi, sahibinin kararı üzerine tamamen yok edildi. Ayrıca 2016 yılında ahşap iç mimarisiyle ünlü Tütün depoları sonsuza dek yitirildi.

Çıkan yangından bir evsiz sorumlu tutuldu. Bu da kaybolan mimari tarihinin bir örneğidir. Bulgaristan’ın büyük şehirlerindeki diğer birçok bina sonsuza dek yıkıldı veya harap bir şekilde kaderine terkedildi. Peki bu mimari mirası bir değer olarak tanımak neden giderek daha nadir oluyor?

“Bu aslında çok zor bir konu” – diyor Vasil Makarinov ve şöyle devam ediyor: “Bir yandan, resmi kayıtlara bakarsak, endüstriyel mimaride kültürel değeri olan çok fazla bina olmadığını görüyoruz. Diğer yandan, kültürel değerlerin korunması her zaman mümkün olmuyor. Bu konuda en acı örneklerden biri Sofya'daki neredeyse yok olmuş Şeker Fabrikası’dır.

Tabii ki, binanın kültürel değer statüsü var, ama pek de bir şey farketmiyor. Belki de mimari mirası korumak için en iyi güvencelerden biri onu daha geniş bir şekilde, “kültürel değer” teriminin yasal anlamının ötesinde tanımaktır. Yani buraların, ait oldukları döneme dair ülkenin ekonomik tarihi ve mimarisi için bellek olmaları gibi algılanmaları gereklidir.”

Somut Olmayan Kültürel Miras Enstitüsü, binaların korunmasından sorumlu kurumdur. “Gerçek hayatta bu olmuyor”, diye iddia ediyor Vasil Makarinov. Bu nedenle, Teodor Karakolev ile birlikte, otantik görünümü Avrupa sanatıyla uyuştuğunu kanıtlayan binaların değeri hakkında bir kampanya yürütüyor. “Bir mülk sahibi, binasının orijinal şeklinde bir değeri olduğunu anladığında, bu mülke zarar veren son kişi olacaktır. Büyük ihtimalle de onu muhafaza etmek ve bu işten kazançlı çıkmak için adımlar atacaktır”, diye inancını koruyor sanatsever Makarinov. 

Kendisi Avrupa'da sanat için kullanılan mekanlara dönüştürülen benzer binaları örnek veriyor ve Bulgar modernizminin en çarpıcı örneklerinden biri olan eski belediye kesimhanesine derhal müdahale edilmesini gerektiğini belirtiyor.

Çeviri: Habil Habilov