Ένα ελικόπτερο μεταφέρει το κόκκινο αστέρι από το Κομματικό Μέγαρο

Μέχρι ποιο βαθμό η μεταπολίτευση ήταν προϊών των ίδιων κυβερνώντων;
"Ασφαλώς και ήταν προϊόν των κυβερνώντων, παράλληλα όμως πρέπει να γνωρίζουμε ότι ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 υπήρξε έκδηλη δυσαρέσκεια της κοινωνίας απέναντι στην κυβερνητική πολιτική που μεγάλωνε συνεχώς", λέει η κα Καλίνοβα. "Υπάρχουν διάφορες προϋποθέσεις γι’ αυτό: η οικονομική κρίση που εμφανίζεται και γίνεται όλο και πιο αισθητή από τα μέσα της δεκαετίας, επίσης οι ταραχές που προκάλεσε η μαζική αποδημία των Βουλγάρων Τούρκων στην Τουρκία, το καλοκαίρι του 1989, όλα αυτά δημιούργησαν την έκδηλη δυσαρέσκεια της κοινωνίας, αλλά ταυτόχρονα δεν έχουν τέτοιο χαρακτήρα που να μπορέσουν να εκτοπίσουν τον Ζίβκοφ από την εξουσία. Με την έννοια αυτή, οι άνθρωποι που τον εκτόπισαν, είναι ακριβώς οι πιο στενοί του συνεργάτες, αλλά ούτε αυτοί δρουν μόνοι τους".

"Όπως πάντα, οι αλλαγές στην Βουλγαρία είναι στενά συντονισμένες με μια εξωτερική δύναμη, στην προκείμενη περίπτωση, με την πρώην Σοβιετική Ένωση", συνέχισε. "Και ακριβώς οι άνθρωποι γύρω από τον Ζίβκοφ, συνδεδεμένοι όμως με την Σοβιετική Ένωση, είναι αυτοί που τον απομακρύνουν από την εξουσία και από κει και πέρα οι αλλαγές εξελίσσονται πια με αρκετά γοργούς ρυθμούς. Αυτοί οι άνθρωποι όμως δεν στόχευαν να αλλάξουν όλο το σύστημα. Ήθελαν να απομακρύνουν τον Ζίβκοφ, να καταλάβουν τη θέση του και να εφαρμόσουν τέτοιες μεταρρυθμίσεις που να σταθεροποιήσουν τις μελλοντικές θέσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά και τις δικές τους θέσεις. Τα άτομα που αποτελούν τη νέα μεταρρυθμιστική ηγεσία του κόμματος, όπως ονομάζονται οι ίδιοι, ελπίζουν ότι θα αποσπάσουν την αποδοχή του κοινού, προβάλλοντας την μορφή των ανακαινιστών. Όμως τα γεγονότα που συνέβησαν στη συνέχεια στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και σ’ όλο τον κόσμο καθιστούν απολύτως αδύνατη η υλοποίηση των σχεδίων του Κομμουνιστικού Κόμματος, που εν τω μεταξύ μετονομάστηκε Σοσιαλιστικό".

Είστε συγγραφέας βιβλίων για τις μεταβατικές περιόδους στην νεότερη ιστορία της Βουλγαρίας. Ολοκληρώθηκε άραγε η παρούσα μεταβατική περίοδος;
"Το ερώτημα για το τέλος της μεταβατικής περιόδου, της μεταπολίτευσης πρέπει να το εξετάσουμε από δυο οπτικές γωνίες. Από μια πλευρά, είναι το συναίσθημα, η συνείδηση της μάζας, της κοινωνίας. Είναι φανερό ότι οι άνθρωποι ελπίζουν η μεταπολίτευση να καταλήξει κάπου που θα νοιώθουν καλύτερα και να ζήσουν καλύτερα. Με την έννοια αυτή, υπάρχει μια σύλληψη μέσα στην κοινωνία ότι η μεταβατική περίοδος δεν ολοκληρώθηκε ακόμα, γιατί δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες μας. Ενώ, αν κοιτάξουμε αυστηρά επιστημονικά και θεωρητικά, νομίζω ότι αυτή ολοκληρώθηκε. Γιατί επιτεύχθηκαν οι σκοποί της".

"Και ας κοιτάξουμε πρώτα την κατάρρευση του μονοκομματικού συστήματος", δηλώνει η κα Καλίνοβα. "Αυτό έγινε πολύ νωρίς και είναι γεγονός ήδη από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Το πολυκομματικό σύστημα, το δημοκρατικό πολίτευμα δημιουργήθηκαν ακόμα στην αρχή της μεταβατικής περιόδου. Οπότε, με την πολιτική έννοια, αυτή ολοκληρώθηκε. Τα πράγματα στον τομέα της οικονομίας ήταν πιο δύσκολα, η μετάβαση από μια καθαρώς κρατική ιδιοκτησία σε ιδιωτική και η εφαρμογή των μηχανισμών αγοράς, δηλαδή η αποκρατικοποίηση και η ιδιωτικοποίηση της βουλγαρικής οικονομίας. Σιγά-σιγά όμως έγινε και αυτό και αναγνωρίστηκε ότι στο κράτος μας υπάρχει οικονομία της αγοράς. Και τέλος, αν κοιτάξουμε στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, μετά την συμμετοχή μας στον Οργανισμό του Συμφώνου της Βαρσοβίας και στο Ανατολικό Μπλοκ ολοκληρώθηκε η ένταξή μας στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οπότε, από την άποψη αυτή, μπορούμε να πούμε ότι η μεταβατική περίοδος στην Βουλγαρία ήδη ολοκληρώθηκε. Άλλο το θέμα ότι τα αποτελέσματά της δεν ικανοποιούν τους πολίτες".

Ένα από τα συλλαλητήρια μετά τις δημοκρατικές αλλαγές

"Το μεγαλύτερο μέρος των συμπατριωτών μας έγιναν φτωχότεροι, ενώ αυτοί που πλουτίστηκαν, είναι λίγοι", λέει ο 34χρονος Κράσεν Βασίλεφ. "Βέβαια, όλα τα πράγματα έχουν δυο πλευρές, θετική και αρνητική. Σίγουρα αυτά τα 20 χρόνια έχουν και θετικά στοιχεία. Αλλά, κατά τη γνώμη μου υπάρχει κάποια αίσθηση ψεύτικης δημοκρατίας. Μάλλον είναι αποτελέσματα των όσων συμβαίνουν στον κόσμο και δεν είναι επίτευξη των δημοκρατικών δυνάμεων μέσα στην Βουλγαρία. Άλλωστε η κοινωνία μας διαιρείται σε ξεχωριστές κάστες και ο καθένας ζει και κινείται στο δικό του περιβάλλον".

"Κατά τη γνώμη μου, τα ωραία πράγματα είναι πολλά. Τώρα έχουμε περισσότερα υλικά αγαθά", λέει η 31χρονη Έλκα Σταύρεβα. "Βέβαια, δεν μπορούμε να αγοράσουμε όλα τα εμπορεύματα που κοιτάζουμε στις βιτρίνες, αλλά τα καταστήματα είναι γεμάτα. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία σε υλικά αγαθά. Εκτός αυτού, έχουμε πολλούς κινηματογράφους, όπου μπορούμε να δούμε κάθε λογής ταινίες. Βέβαια δεν είναι όλες καλές, αλλά τώρα έχει ποικιλία, που δεν υπήρξε προηγουμένως. Ένα άλλο γεγονός είναι ότι μπορούμε να ασκούμε κριτική σε βάρος των κυβερνώντων".

Για τα χρόνια της μεταβατικής περιόδου θα μιλήσουμε και με τον αναλυτικό Αντώνι Γκάλαμποφ. Η πρώτη μας ερώτηση είναι ποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε για τα περασμένα 20 χρόνια δημοκρατικών αλλαγών;
"Το πρώτο και το βασικότερο συμπέρασμα, που μπορούμε να βγάλουμε, είναι ότι η Βουλγαρία έχασε πολύτιμο χρόνο στην μεταβατική πορεία, ότι υπήρξαν καλά οργανωμένα και δυναμικά κυκλώματα που τάχθηκαν ενάντια των μεταρρυθμίσεων", υποστηρίζει ο κ. Γκάλαμποφ. "Στην ουσία, 5 με 7 χρόνια της ζωής μας ξοδεύτηκαν σε μεταρρυθμίσεις που δεν υλοποιήθηκαν ή πραγματοποιήθηκαν με άσχημο τρόπο. Από την άλλη, αν και με σημαντική καθυστέρηση, η Βουλγαρία μπήκε στον τροχό των ευρωπαϊκών χωρών. Ώστε από δω και πέρα πρέπει να κερδίσουμε τον χρόνο που χάσαμε".

Τι περισσότερο προκάλεσαν στην κοινωνία μας οι αλλαγές – απογοήτευση ή ικανοποίηση;
"Αυτό που επηρέασε πολύ βαθιά την βουλγαρική κοινωνία ήταν οι κοινοτικές ανισότητες που θεωρούνται ως βαθιά άδικες", απαντά ο κ. Γκάλαμποφ. "Ακριβώς γι' αυτό η παρούσα συνείδηση της βουλγαρικής κοινωνίας χαρακτηρίζεται ακριβώς με την βαθιά και ίσως καθολική αίσθηση έλλειψης δικαιοσύνης. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε εκείνους τους δημοκρατικούς μηχανισμούς διακυβέρνησης της χώρας που αφορούν την συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία και τον αμοιβαίο έλεγχο των εξουσιών που είναι προϋπόθεση για την ελευθέρια του κάθε πολίτη".

Ποιος βγήκε κερδοφόρος και ποιος χαμένος όλα αυτά τα χρόνια;
"Είναι δύσκολο να δώσουμε μια απάντηση. Σε βραχυπρόθεσμη βάση κέρδισε η προηγούμενη πολιτική ελίτ της χώρας. Εννοώ ότι στα χρόνια της μεταβατικής περιόδου τα γνωστά πρόσωπα της παλιάς νομενκλατούρας και τα παιδιά τους κατευθύνονταν τις οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά σε μακροπρόθεσμη βάση ακριβώς αυτή η ομάδα ανθρώπων χάνουν τον διαγωνισμό, καθώς οι δυνατότητες τους προσανατολισμού και προσαρμογής δεν είναι τα προσόντα που η σύγχρονη ζωή ενθαρρύνει. Όσο περισσότερο κυλούν τα χρόνια, τόσο εμφανέστερα εκείνη η περίοδος μας φαίνεται παράλογη, βαρβαρική και απάνθρωπη".

Κείμενο: Βενέτα Παβλόβα, Νταρίνα Γκριγκόροβα, Ρουμιάνα Τσβετκόβα, Τατιάνα Ομπρέτενοβα
Μετάφραση: Αλεξέι Σταμπολώβ