Πριν 90 χρόνια, και συγκεκριμένα στις 27 Νοεμβρίου του 1919, στην κωμόπολη Νεϊγύ (Neuilly), προάστιο του Παρισιού, υπογράφτηκε συνθήκη ειρήνης που επίσημα έθεσε το τέλος της βουλγαρικής συμμετοχής στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Η χώρα μας συμμετέχει στον πόλεμο με τον σκοπό να ενώσει όλα τα εδάφη με βουλγαρικό πληθυσμό. «Δυστυχώς ο βασιλιάς Φερδινάνδος και ο πρωθυπουργός Βασίλ Ραντοσλάβοφ είχαν συμμαχήσει με τη λάθος συμμαχία – τις Κεντρικές Δυνάμεις, λέει σε συνέντευξη για την Βουλγαρική Ραδιοφωνία ο ακαδημαϊκός Γκεόργκι Μάρκοφ, διευθυντής του Ινστιτούτου Ιστορίας στην Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών. Η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία προτείνουν στην Βουλγαρία άνευ όρων επιστροφή των εδαφών που η χώρα μας έχασε συνεπεία του Β’ Βαλκανικού Πολέμου το 1913, ενώ η Αντάντα, στο πρόσωπο της Βρετανίας, Γαλλίας και Ρωσίας προτείνουν μόνο ορισμένα εδάφη στην Μακεδονία και την Ανατολική Θράκη σε περίπτωση που η Βουλγαρία κηρύξει πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επί τρία χρόνια ο βουλγαρικός στρατός μάχεται σε τρία μέτωπα, γνωρίζει τεράστιες απώλειες, κερδίζει μάχες. Με την ήττα της Γερμανίας όμως στο Δυτικό μέτωπο και την συνθηκολόγηση που ακολούθησε, οι βουλγαρικές επιχειρήσεις στο Βαλκανικό μέτωπο πλέον χάνουν την σημασία τους».

Τι προβλέπουν οι ρήτρες της Συνθήκης του Νεϊγύ;
«Με τη συνθήκη αυτή, απαντάει ο ακαδημαϊκός Μάρκοφ, που από την βουλγαρική ιστοριογραφία έχει χαρακτηριστεί ως η δεύτερη εθνική καταστροφή, η Βουλγαρία υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει την εκχώρηση υπέρ της Σερβίας, των περιοχών Τσάριμπροντ, Τιμόκ, Τριν και Μποσίλεγκραντ που ναι μεν ήταν μεθοριακές μικρές εδαφικές λωρίδες σε έκταση, πλην όμως σημαντικές από στρατηγική άποψη.

Υποχρεώθηκε επίσης την παραιτηθεί υπέρ των «Προεχουσών της ειρηνευτικής Διάσκεψης Δυνάμεων» όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της μεσημβρινής δυτικής Θράκης και με την υποχρέωση ν’ αναγνωρίσει εκ των προτέρων τις μεταγενέστερες αποφάσεις των Δυνάμεων περί αυτής. Η παραίτηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα την μετέπειτα παραχώρηση των εδαφών αυτών στην Ελλάδα με την Συνθήκη των Σεβρών ένα χρόνο μετά, και τον αποκλεισμό της βουλγαρικής εξόδου στο Αιγαίο πέλαγος. Με την συνθήκη επίσης τα ρουμανοβουλγαρικά σύνορα επαναφέρονται στη γραμμή που όριζε η Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913). Δηλαδή η Βουλγαρία αναγκάστηκε να εκχωρήσει την Δοβρουτσά, τον σιταρότοπό μας, στη Ρουμανία. Στη χώρα μας επιβάλλονται επίσης σκληρές χρηματικές αποζημιώσεις στους συμμάχους ύψους 2.250.000.000 χρυσών φράγκων (ένα τεράστιο για την εποχή εκείνη και τις οικονομικές δυνατότητες της Βουλγαρίας ποσό). Οι στρατιωτικές ρήτρες της συνθήκης επιβάλλουν στη χώρα μας να περιορίσει το στρατό της σε 20.000 μόνο εθελοντές άνδρες και 13.000 για τα σώματα ασφαλείας. Η κατακραυγή για την ήττα και την επαίσχυντη για τους Βουλγάρους συνθήκη οδήγησε στην πτώση της κυβέρνησης (είχε προηγηθεί η παραίτηση του βασιλιά Φερδινάνδου υπέρ του γιου του Μπορίς) και στο ξέσπασμα κοινωνικών ταραχών. Και το βασικότερο, σβήνουν οι ελπίδες των προγόνων μας ότι μόνοι τους μπορούν να λύσουν το εθνικό τους ζήτημα».

Ποια περιθώρια είχε η χώρα μας για την υπεράσπιση των εθνικών της συμφερόντων σε σύγκριση με τα άλλα ηττημένα κράτη;
«Η πρώτη συνθήκη ειρήνης υπογράφεται με την Γερμανία και σε μεγάλο βαθμό χρησιμεύσει ως υπόδειγμα όλων των μεταγενέστερων συνθηκών με τα υπόλοιπα ηττημένα κράτη – Βουλγαρία, Αυστρία, Ουγγαρία, Τουρκία. Ο πρόεδρος της ειρηνευτικής Διάσκεψης του Παρισιού, Γάλλος πρωθυπουργός Ζορζ Κλεμανσό, επιμένει ότι οι ηττημένοι πρέπει να πληρώσουν. Εννοεί όμως ότι οι ηττημένοι λαοί πρέπει να πληρώσουν τα σφάλματα των κυβερνήσεών τους. Οι σκληροί όροι που επιβλήθηκαν στη Γερμανία και τα άλλα ηττημένα κράτη είναι το βασικό λάθος της διάσκεψης, επειδή δεν τιμωρούνται οι κυβερνήτες που ενέπλεξαν τους λαούς στον πόλεμο, αλλά απεναντίας – τιμωρούνται οι απλοί πολίτες, ολόκληροι λαοί, που δεν έχουν την δυνατότητα να εκφράσουν ελεύθερα την γνώμη τους για τους όρους που τους επιβάλλουν».

Ήταν άραγε δυνατόν μέσα στη χώρα μας να διαμορφωθεί μια ενιαία πολιτική, που αφορά την συνθήκη και αν είχε το γεγονός αυτό κάποια σημασία στις διαπραγματεύσεις;
«Πρώτη φορά στην Βουλγαρία η καταστροφή οδήγησε τα πολιτικά κόμματα σε ευρύτατο συνασπισμό, στον οποίο συμμετέχουν δημοκράτες, ριζοσπάστες, σοσιαλιστές, εκπρόσωποι της Αγροτικής Λαϊκής Ένωσης και του Λαϊκού Κόμματος – δηλαδή τα βασικά κόμματα στην πολιτική μας σκηνή τότε, χωρίς βέβαια εκείνα που τάχθηκαν υπέρ της συμμαχίας με την Γερμανία, όπως λ.χ. το Φιλελεύθερο Κόμμα. Προσπαθούν να σώσουν ό,τι έχει απομείνει. Αρχικά πρωθυπουργός ήταν ο Τεόντορ Τεόντοροφ από το Λαϊκό Κόμμα ο οποίος στην ομιλία του στην ειρηνευτική διάσκεψη του Παρισιού έριξε τις ευθύνες στον τέως βασιλιά Φερδινάνδο και τον πρωθυπουργό του Βασίλ Ραντοσλάβοφ. Παράλληλα ο Φερδινάνδος ήδη εγκατέλειψε τη χώρα, ο Βασίλ Ραντοσλάβοφ τον ακολούθησε στην Γερμανία. Τα πρώην μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου συλλαμβάνονται και ο Τεόντοροφ υπόσχεται ότι θα καταδικαστούν, ως υπεύθυνοι για την συμμαχία της χώρας μας με την Γερμανία. Η φωνή του όμως δεν εισακούστηκε. Μετά τον Τεόντοροφ πρωθυπουργός εκλέγεται ο Αλεξάντερ Σταμπολίσκι ο οποίος κερδίζει τις εκλογές της 6ης Οκτωβρίου του 1919. Και ο Σταμπολίσκι που εφαρμόζει μια συνεπή πολιτική κατά της εμπλοκής της Βουλγαρίας στον πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας και εξαιτίας της αδιάλλακτης στάσης του οδηγήθηκε στην φυλακή, έπρεπε να υπογράψει την Συνθήκη του Νεϊγύ, με την ελπίδα για μια ειρηνική επιθεώρηση των σκληρών ρητρών της συνθήκης».

Είναι αλήθεια ότι έσπασε την πέννα με την οποία υπέγραψε την συνθήκη;
«Είναι ένας θρύλος. Η αλήθεια είναι ότι ο γραμματέας της διάσκεψης τους προτείνει να κρατήσει την πέννα ως ενθύμιο της υπογραφής• ο Σταμπολίσκι όμως την πετάει ελαφριά στην άκρη, λέοντας: «Καλό ενθύμιο, δεν το χρειάζομαι, ευχαριστώ, κρατήστε την». Και έτσι εκφράζει την απογοήτευσή του για την υπογραφή της συνθήκης.

Ποιος είναι ο ρόλος της Συνθήκης του Νεϊγύ για την περαιτέρω ανάπτυξη των διμερών σχέσεων της Βουλγαρίας με τα γειτονικά κράτη;
«Δυστυχώς η Συνθήκη του Νεϊγύ επισφραγίζει τον λόγο ότι στα Βαλκάνια μυρίζει μπαρούτι. Την φήμη τους ότι αποτελούν βαρέλι με μπαρούτι τα Βαλκάνια απέκτησαν με τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913). Έκτοτε στο διεθνές πολιτικό λεξιλόγιο υιοθετήθηκε ο όρος «βαλκανιοποίηση» που σημαίνει πολιτική τεμαχισμού μιας χώρας ή αυτοκρατορίας σε μικρότερα και συνήθως εχθρικά μεταξύ τους κράτη. Η Συνθήκη του Νεϊγύ εμβαθύνει ακόμα περισσότερο τις διαφορές μεταξύ των κρατών. Οι Βούλγαροι στην Μακεδονία συνεχίζουν την ένοπλη μάχη τους, μέσω της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης του Τόντορ Αλεξάντροφ, διενεργούν δολοφονικές απόπειρες, τα σύνορα με τη δυτική μας γείτονα είναι σαν πεδίο μάχης. Επί μήνες παραμένουν κλειστά. Οι καλές σχέσεις μας με την Ρουμανία πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους οξύνθηκαν, εξαιτίας της Νότιας Δοβρουτσάς. Με την Ελλάδα επίσης υπήρξε συμπλοκή το 1925, όταν ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει το Πετρίτσι, κυνηγώντας τους Βουλγάρους επαναστάτες. Μόνο με την Τουρκία που είναι το ίδιο ηττημένη χώρα οι σχέσεις ομαλοποιούνται. Με τον τρόπο αυτό οι Μεγάλες Δυνάμεις συνεχίζουν την πολιτική της βαλκανιοποίησης, της διαίρεσης δηλαδή των Βαλκανίων, επιλέγοντας κάθε μια ένα από τα μικρότερα βαλκανικά κράτη να το προστατεύει και να έχει ως σύμμαχο έναντι των άλλων ή ακόμα να επωφελείται από τις τάσεις του απέναντι στα γειτονικά κράτη».

Μετάφραση: Αλεξέι Σταμπολώβ