Η βαριά δημογραφική κατάσταση είναι ένα από τα πιο επίκαιρα προβλήματα των ευρωπαϊκών κρατών, συμπεριλαμβανομένης της Βουλγαρίας. Η γεννητικότητα στη χώρα μας είναι χαμηλή, η μέση ηλικία του πληθυσμού υψηλή, ενώ το βουλγαρικό έθνος συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πλέον γερασμένα στη Γηραιά ήπειρο.

Η άσχημη δημογραφική προοπτική επιβάλλει γρήγορες μεταρρυθμίσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος. Τώρα όμως, στις συνθήκες χρηματοοικονομικής κρίσης δεν είναι καταλληλότερη περίοδος μεταρρυθμίσεων. Σ’ αυτό το συμπέρασμα κατέληξε και η βουλγαρική κυβέρνηση που προετοιμαζόταν για μεταρρύθμιση, όμως άλλαξε γνώμη.
Χρειάζεται ριζοσπαστική μεταρρύθμιση, γιατί σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες το 15% του πληθυσμού της χώρας που αριθμεί περίπου 7,5 εκατ. άτομα είναι κάτω από την εργασιακά ενεργό ηλικία, ενώ το 23 % είναι άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Τώρα σε 100 εργαζομένους στη χώρα αναλογούν περίπου 82 συνταξιούχοι, ενώ στα μεγάλα κράτη σε ένα συνταξιούχο αναλογούν 4 άτομα.

Τα έσοδα από τα ασφάλιστρα στο Εθνικό Ίδρυμα Ασφαλίσεων συνεχώς μειώνονται και δύσκολα καλύπτουν τα έξοδα για τις συντάξεις. Για παράδειγμα, οι ασφάλειες που καταβλήθηκαν από τους εργαζόμενους Βούλγαρους το 2008 κάλυψαν μόλις το 63% του ποσού, απαραίτητου για τις συντάξεις. Το υπόλοιπο ποσό χορηγήθηκε από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Το έλλειμμα στο σύστημα της Δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης τώρα, στις αρχές του 2010, ανέρχεται σε περίπου 1,2 δις ευρώ. Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα τόσο των δημογραφικών προβλημάτων και της γρήγορης αύξησης του αριθμού των ατόμων συντάξιμης ηλικίας, όσο και της μείωσης του ασφαλιστικού βάρους κατά τα τελευταία χρόνια σαν μέρους των ελαφρύνσεων για τις επιχειρήσεις. Σημαντικό ρόλο για το έλλειμμα στο ασφαλιστικό σύστημα παίζει ο γκρίζος τομέας στην ασφάλιση. Ακόμα αρκετοί εργοδότες ασφαλίζουν τους υπαλλήλους τους με βάση τον κατώτερο μισθό, ενώ οι πραγματικοί μισθοί είναι πολύ υψηλότεροι.

Το Γνωμοδοτικό συμβούλιο για τη συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση υπό τον υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής πρότεινε δυο εκδοχές για αλλαγή του μοντέλου συνταξιοδότησης. Κατά την πρώτη, από τις αρχές του 2012 δικαίωμα σύνταξης να αποκτάται με 37 χρόνια εργασίας για τις γυναίκες και 40 για τους άντρες, ενώ τώρα είναι αντίστοιχα 34 και 37 χρόνια. Διατηρείται η κατώτερη ηλικία συνταξιοδότησης – 60 για τις γυναίκες και 63 για τους άντρες. Η δεύτερη εκδοχή προβλέπει μετά το 2012 η συντάξιμη ηλικία των γυναικών να αρχίσει να αυξάνεται με 4 μήνες ετησίως και να φθάσει 63 χρόνια κατά το 2019. Από το 2021 όμως η συντάξιμη ηλικία θα αυξάνεται ταυτόχρονα για τις γυναίκες και τους άντρες έως 65 χρόνια.

Προς το παρόν η μεταρρύθμιση ή τουλάχιστον εκείνο το μέρος της που αφορά την αύξηση των χρόνων εργασίας και της συντάξιμης ηλικίας αναβάλλεται επ’ αόριστο. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, σε περιόδους κρίσης σε πρώτη μοίρα έρχονται προβλήματα, όπως η ανεργία, ιδιαίτερα εκείνη ανάμεσα στους νέους. Υπάρχουν επίσης σοβαρές δυσχέρειες μπροστά στις επιχειρήσεις. Την απόφαση επηρέασαν και οι έντονες διαμαρτυρίες της κοινωνίας. Σαν σύνολο οι Βούλγαροι θεωρούν ότι η κούραση σαν συνέπεια των ριζοσπαστικών μεταβολών κατά τα τελευταία 20 χρόνια είναι μεγάλη. Αισθάνονται κουρασμένοι, εκνευρισμένοι και στρεσαρισμένοι, για να αποδεχθούν και τώρα αύξηση της συντάξιμης ηλικίας και των χρόνων εργασίας.

Μια έρευνα ανάμεσα στα μέλη της Συνομοσπονδίας των Ανεξάρτητων Συνδικάτων της Βουλγαρίας (KNSB) δείχνει σοβαρό ποσοστό αποδοκιμασίας ενός μέρους των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων. Σύμφωνα με την έρευνα ανάμεσα σε 44 χιλιάδες μέλη της KNSB σχεδόν το 97% αντιτάσσεται στην αύξηση της συντάξιμης ηλικίας. Η άλλη μεγάλη συνδικαλιστική οργάνωση της Βουλγαρίας – η Συνομοσπονδία Εργασίας «Ποντκρέπα» είναι της γνώμης ότι για μεταρρυθμίσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος μπορεί να μιλάει κανείς σε δέκα χρόνια περίπου.

Οι εργοδότες στο πρόσωπο του Βουλγαρικού Οικονομικού Επιμελητηρίου θεωρούν ότι τα προσεχή ένα-δύο χρόνια μέχρι την έξοδο από τη χρηματοοικονομική κρίση, δεν είναι κατάλληλη περίοδος για την έναρξη μεταρρυθμίσεων του ασφαλιστικού και του συνταξιοδοτικού συστήματος. Κατά τη γνώμη τους όμως χρειάζονται ριζοσπαστικές αλλαγές, γιατί το μοντέλο είναι πια παλαιωμένο.

«Σε ένα μεγάλο μέρος των ασφαλισμένων στη χώρα συσσωρεύεται απώλεια εμπιστοσύνης προς το ασφαλιστικό σύστημα», λέει ο Μποζιντάρ Ντάνεφ, πρόεδρος του Βουλγαρικού Οικονομικού Επιμελητηρίου. «Κανένας δεν πιστεύει ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα θα του εγγυηθεί σύνταξη που να τον ασφαλίσει κατά τα επόμενα χρόνια. Το μερίδιο του γκρίζου τομέα στο ασφαλιστικό σύστημα διατηρείται σταθερό και η πρόβλεψή μας είναι ότι το μερίδιο αυτό θα αυξάνεται. Το σύστημα καθορισμού του μεγέθους των συντάξεων δεν ενθαρρύνει και τη συμπληρωματική ασφάλιση σύνταξης.»

Το Οικονομικό Επιμελητήριο προτείνει ώστε η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος να ξεκινήσει μετά την έξοδο από την κρίση και κάθε ασφαλισμένο άτομο να δικαιούται μόνο του να καθορίζει τη στιγμή συνταξιοδότησης. Οι εμπειρογνώμονες του επιμελητηρίου θεωρούν ότι στον καθορισμό του μεγέθους της σύνταξης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται έννοιες ως συντάξιμη ηλικία, χρόνια εργασίας, οροφή των συντάξεων που προς το παρόν υπάρχει στη Βουλγαρία, καθώς και η έννοια «κατώτερη σύνταξη». Ταυτόχρονα η σύνταξη πρέπει να καθορίζεται από το μέγεθος των συσσωρευμένων από το ασφαλισμένο άτομο χρημάτων στο αντίστοιχο συνταξιοδοτικό ταμείο.

Μετάφραση: Έλλη Γκέκοβα