Λαϊκά έθιμα και παραδόσεις για την 1 Μαρτίου και τον ερχομό της άνοιξης

Ακούστε την εκπομπή

Update Required To play the media you will need to either update your browser to a recent version or update your Flash plugin.

Από ανέκαθεν η Πρώτη Μαρτίου είναι μία ειδική και πολύ όμορφη μέρα για τον κάθε Βούλγαρο. Την υποδεχόμαστε με παραδοσιακά έθιμα, ορισμένα από τα οποία ζωντανά και σήμερα, άλλα λίγο ξεχασμένα.

Κάτι που σήμερα λίγοι ξέρουν είναι ότι σύμφωνα με την παλιά λαϊκή παράδοση η Πρώτη Μαρτίου υποδέχεται με τελετουργικό καθάρισμα του σπιτιού. Ορισμένοι θεωρούν ότι πρέπει να γίνει στις παραμονές ή νωρίς το πρωί πριν την ανατολή του ήλιου, πριν έρθει η Μάρτα, όπως ονόμαζαν την πρώτη ημέρα του Μαρτίου. Η εξήγηση βασίζεται στην αντίληψη ότι εάν τινάξεις τις κουβέρτες και τα σεντόνια στην Μάρτα, θα τινάξεις και το σιτάρι από τα στάχια στα χωράφια και δεν θα έχει καλή συγκομιδή.

Θεωρείται ότι από την Πρώτη Μαρτίου τα σιτάρια βλασταίνουν. Και επειδή οι αγρότες είναι στενά συνδεδεμένοι με τη γη και την σπορά, πίστευαν ότι κάθε ενέργεια τους μπορεί να βοηθήσει ή να ζημιώσει την συγκομιδή. Σ' αυτήν την αντίληψη βασίζονται και τα άλλα έθιμα συνδεδεμένα με την Πρώτη Μαρτίου. Την ανακαλύπτουμε και στην παράδοση ότι η νοικοκυρά πρέπει να καθαρίζει το σπίτι από την Ανατολή προς την Δύση και από τον Βορά προς το Νότο, διαγράφοντας ένα αφανές σταυρό στο σπίτι. Το σύμβολο έχει διπλή σημασία. Η χριστιανική του σημασία είναι ότι ο σταυρός θα προστατεύει το σπίτι από τις κακές δυνάμεις. Ενώ στην προχριστιανική του σημασία ο σταυρός είναι το σύμβολο του ήλιου.

Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση η Μάρτα φέρνει τον θερινό ήλιο. Και για να τον τιμήσουν οι γυναίκες βγάζουν στην αυλή κόκκινες κουβέρτες και ρούχα - στο χρώμα του ήλιου. Μόλις η Μάρτα δει τα απλωμένα κόκκινα υφάσματα, θα χαμογελάσει και ο ήλιος θα ζεσταθεί. Έτσι οι άνθρωποι πίστευαν ότι η άνοιξη θα είναι πιο ζεστή και ζωογόνα για τα φυτά.

Σύμφωνα με την παλιά λαϊκή παράδοση που χωρίζει το χρόνο μόνο σε δύο εποχές στην Πρώτη Μαρτίου ο χειμώνας φεύγει και έρχεται το καλοκαίρι. Για τον λόγο αυτό κάποτε ονόμαζαν την Πρώτη Μαρτίου "λέτνικ" από "λιάτο" που σημαίνει καλοκαίρι. Μετά τον κρύο χειμώνα, που περνούσαν κλεισμένοι στα σπίτια τους κοντά στο τζάκι, την ημέρα αυτή οι άνθρωποι άνοιγαν για πρώτη φορά τα σπίτια τους για τον εξωτερικό κόσμο - για τον ήλιο, τα χωράφια και τα δάση. Και όταν τα κοίταζαν οι γεωργοί έβλεπαν κάτι περισσότερο από όμορφα ανοιξιάτικα τοπία.

Η επιβίωση και η ευημερία των ανθρώπων ήταν σε στενή εξάρτηση από τη φύση. Γι' αυτό και προσπαθούσαν με ένα μυστικιστικό και μαγικό τρόπο - με τελετουργίες να κάνουν τη φύση πιο ευμενής και γενναιόδωρη. Εκτός από τα κόκκινα υφάσματα στις αυλές, προϋπαντούσαν τον θερινό ήλιο στην Πρώτη Μαρτίου και με πολυάριθμες φωτιές στην ύπαιθρο. Με τις φωτιές αυτές "ζέσταιναν" όπως έλεγαν την Μάρτα. Αλλά σαν αντάλλαγμα ήθελαν το καλοκαίρι όταν δουλεύουν στα χωράφια ο ήλιος να μην είναι τόσο δυνατός.

Όλα αυτά τα τελετουργικά "μηνύματα" είναι συγκεντρωμένα και στο δημοφιλέστερο βουλγαρικό έθιμο συνδεδεμένο με την πρώτη Μαρτίου - την "μάρτενιτσα". Συμβολικά η μάρτενιτσα γίνεται από… ακτίνα του ήλιου μεταμορφωμένη σε κόκκινο μάλλινο νήμα και από το τελευταίο ανοιξιάτικο χιόνι- μεταμορφωμένο στο άσπρο νήμα. Στριμμένες οι δύο κλωστές κάνουν τις άσπρο-κόκκινες μάρτενιτσες σύμβολο της άνοιξης - του ανοιξιάτικου ήλιου με το θερμό χάδι του και της ανανεωμένης μετά το χειμώνα φύσης. Και όταν βάλει την μάρτενιτσα άνθρωπος γεμίζει ζωή και ενέργεια από την φύση, που θα τον προστατεύουν από τις "κακές" δυνάμεις του απερχόμενου χειμώνα. Αυτός ο αρχαίος προορισμός της μάρτενιτσας είναι σήμερα ξεχασμένος, και οι άνθρωποι δεν του πιστεύουν.

Όταν όμως τις βάλουμε, οι μάρτενιτσες πάντα μας εμπνέουν το εύθυμο αίσθημα της ερχόμενης άνοιξης. Στα παλιά χρόνια η πιο ηλικιωμένη γυναίκα της οικογένειας έκανε τις μάρτενιτσες στις παραμονές της Πρώτης Μαρτίου ή νωρίς το πρωί πριν ανατέλλει ο ήλιος. Έστρυφε την άσπρη και κόκκινη κλωστή, λέγοντας εξορκισμούς για να δώσει μαγική δύναμη στην μάρτενιτσα. Νωρίς το πρωί στην Πρώτη Μαρτίου οι γιαγιές και οι μάνες έδεναν μάρτενιτσα στο χέρι κάθε παιδιού της οικογένειας, για να είναι άσπρο και κόκκινο, δηλαδή γερό και χαρούμενο όλο το χρόνο. Ενώ οι νεαρές κοπέλες έφτιαχναν από την ασπροκόκκινη κλωστή περιλαίμια και βραχιόλια. Εκτός για υγεία η ευχή ήταν και για αγάπη, επειδή το κόκκινο χρώμα ήταν και σύμβολο της αγάπης. Μάρτενιτσες έδεναν και στα ζώα του σπιτιού, και στα καρποφόρα δέντρα, για να είναι γόνιμα. Έτσι όλοι υποδέχονταν την πρώτη μέρα του Μαρτίου με μάρτενιτσα.

Η παράδοση συνεχίζει και σήμερα. Σύμφωνα με το έθιμο την μάρτενιτσα την φοράμε μέχρι δούμε τον πρώτο πελαργό ή το πρώτο ανθισμένο δέντρο, στο οποίο την δένουμε . Έτσι η μάρτενιτσα παραμένει ένα από τα πιο όμορφα βουλγαρικά σύμβολα της άνοιξης.

Μετάφραση: Σοφία Μπόντσεβα

Διαδώστε

Λαϊκά έθιμα και παραδόσεις για την 1 Μαρτίου και τον ερχομό της άνοιξης

Περισσότερα στην κατηγορία

Οι νέοι «Ζωντανοί Ανθρώπινοι Θησαυροί της Βουλγαρίας»

Στις 6 Δεκεμβρίου οι κάτοικοι του Τσερνομόρετς «κλειδώνουν» τη θάλασσα

Λαογραφική συνάντηση στο Ντόμπριτς για την Παγκόσμια Ημέρα Ανεκτικότητας