Όμορφα, πολύχρωμα και αρκετά δύσκολα στην εκτέλεσή τους, τα εθνικά μας κεντήματα αποτελούν αριστουργήματα του παραδοσιακού πολιτισμού της Βουλγαρίας. Όπως και άλλα παραδοσιακά έργα, το κεντητά περιέχουν σύμβολα και νοήματα, που καθιερώθηκαν πολύ παλιότερα. Στην εκπομπή θα ακούσετε για τα χαρακτηριστικά σύμβολα, τα οποία οι Βουλγάρες κεντούσαν πάνω στα ενδύματα, σκεπάσματα και πολλά άλλα για το σπίτι.

Ακόμα και σήμερα στα περισσότερα βουλγάρικα σπίτια υπάρχουν κάποια κεντητά καλύμματα που θυμίζουν το εγγύς παρελθόν. Αν τα κοιτάξουμε καλά θα βρούμε τυποποιημένα μοτίβα από την φύση του φυσικού κόσμου και της ζωής γενικότερα, τα ίδια τα οποία η Βουλγάρα εδώ και αιώνες απεικονίζει στα κεντήματά της.

Τα κεντημένα μοτίβα και εικόνες αποτελούν ένα είδος φυλαχτό που έπρεπε να εξασφαλίζει την υγεία και το απαραβίαστο. Χάρη σ’ αυτά μπορούμε να καταλάβουμε τα πιστεύω του λαού μας σχετικά με την καταγωγή και την ταξινόμηση του κόσμου.

Μπορεί να ακούγεται κάπως παράλογο, αλλά σ’ ένα από τα πιο συνηθισμένα μοτίβα οι επιστήμονες ανακαλύπτουν τη μυθολογική μορφή του Δέντρου του κόσμου, που ονομάζεται επίσης το Δέντρο της ζωής και παριστάνει την ταξινόμηση του κόσμου. Η στεφάνη συμβολίζει τον πάνω θεϊκό κόσμο, ο κορμός – τον ανθρώπινο κόσμο στην γη και οι ρίζες – τον κάτω κόσμο, που κατοικείται από δαιμόνια.

Ο Νέος Ήλιος ή ο Νέος Θεός κάθε χρόνο την ίδιο περίοδο κατεβαίνει από τα κλαδιά του δέντρου για να φωτίσει τη ζωή των ανθρώπων και να δώσει το ξεκίνημα της καινούργιας ζωής. Να φέρει την ευλογία των ουρανών και να προστατεύσει τους ανθρώπους από τα κακά πνεύματα. Το μοτίβο αυτό παρατηρείται στα κεντητά των ενδυμάτων σ’ όλη την χώρα, για παράδειγμα στα γιλέκα της Νοτιοδυτικής και Βορειοδυτικής Βουλγαρίας, στις άκρες των πουκαμίσων των κοπελών και των νυφών, που αποτελούν το σημαντικότερο μέρος της ενδυμασίας της Βουλγάρας.

Οι απεικονίσεις του ηλίου παρουσιάζουν την αρχαία λατρεία του, που παρατηρείται και στις γιορτές και στη καθημερινή ζωή ως σήμερα. Ένα από τα σύμβολα του ηλίου είναι ο σταυρός, που αποτελεί ίσως το πιο γνωστό μοτίβο στα παραδοσιακά μας κεντητά, όπως και στη διακόσμηση πάνω στο παραδοσιακό ψωμί, στα χαλιά και καλύμματα, στα σκεπάσματα και τα γυναικεία πουκάμισα, στα αντρικά μανίκια κτλ. Ο σταυρός συμβολίζει την άποψη που είχαν για τον κόσμο οι πρόγονοί μας, τις τέσσερις κατευθύνσεις του κόσμου που ενώνονται σε ένα σημείο.

Παλιότερα το κέντημα λειτουργούσε και ως ένα είδος προσωπικής κάρτας, καθώς εκπροσωπούσε την ταυτότητα του ανθρώπου, την κοινωνική τάξη στην οποία άνηκε (δηλαδή, αν ήταν φτωχός ή πλούσιος), την οικογενειακή κατάσταση (ανύπαντρος ή παντρεμένος, κοπέλα ή νέα νύφη). Οι εορταστικές στολές, ιδιαίτερα των παιδιών και των νεαρών γυναικών, έπρεπε οπωσδήποτε να είναι κεντημένα.

Το πλούσιο κέντημα μελοποιείται ακόμα και στα δημοτικά τραγούδια ως χαρακτηριστικό της ομορφιάς της Βουλγάρας. Στην ετοιμασία του κεντήματος στην φορεσιά τους οι γυναίκες βάζουν τα δυνατά τους, όλες τις δεξιότητες, όλο το ταλέντο, όλη τη φαντασία και την ψυχή τους. Κάθε λαογραφική περιοχή της χώρας ξεχωρίζει όχι μόνο με τα χαρακτηριστικά τραγούδια, χορούς και ιδιόλεκτο, αλλά με τα χρώματα και τα μοτίβα που απεικονίζονται στις εθνικές μας ενδυμασίες και παραπέμπουν στις ρίζες της κοινότητας που εκπροσωπούν. Τα κεντητά ήταν τοποθετημένα σε ειδικά σημεία, που αντιμετωπίζονταν ως ευάλωτα. Μια όμορφη γυναίκα, π.χ. είχε κεντημένα στολίδια στο φουστάνι, κοντά στην καρδιά και στα μανίκια της.

Σε πολλά τραγούδια απαντάει το κοσμολογικό μοτίβο που συμβολίζει τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό.

Ίσως ο καθένας μας θα μπορούσε να δει πολλά από τα προαναφερθέντα μοτίβα στο σπίτι του. Όλα αυτά δημιουργούν όχι μόνο μια αίσθηση άνεσης και θαλπωρής, αλλά και μας υπενθυμίζουν την ιστορία, την παράδοση και τον πλούτο του παρελθόντος μας.

Μετάφραση: Πέτια Ζαγκόρτσεβα