Κανείς δεν γνωρίζει από πότε ακριβώς στον αινιγματικό βουνό Στράντζα υπάρχει αυτό το ενδιαφέρον έθιμο – χοροί πάνω σε ανθρακιά. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν διαδεδομένο στα παραμεθόρια βουλγαρικά και ελληνικά χωριά. Αλλά μετά την ωμή βιαιοπραγία εναντίων του χριστιανικού πληθυσμού εκεί στην διάρκεια του Βαλκανικού πολέμου το 1912 σχεδόν καταστράφηκε.

Το έθιμο της πυροβασίας υπάρχει ακόμα στα δυσπρόσιτα μέρη του Στράντζα, όπου βρίσκεται το χωριό Μπάλγκαρι. Το χωρίο έγινε γνωστό με τα αναστενάρια και το πανηγύρι την ημέρα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στις 21 Μαϊου. Τα αναστενάρια – έκφραση της τιμής προς τους χριστιανούς αγίους, έχουν τις ρίζες τους στις παλιές παραδόσεις, που συνδέονται με την λατρεία του ηλίου, της φωτιάς και των υδάτων. Τα αναστενάρια τελούνταν επίσης για υγεία και ευφορία.

Οι αναστενάριδες ήταν κάποτε άνδρες, ενώ τώρα είναι κυρίως γυναίκες. Η πιο ηλικιωμένη απ' αυτές στην διάρκεια του χορού αποκτούσε προφητικές ικανότητες και έλεγε τι θα συμβεί στο μέλλον και πώς το χωριό θα προφυλαχτεί από δυστυχίες. Προς την αναστενάρισσα συμπεριφέρονταν με εμπιστοσύνη και σεβασμό, ενώ το σπίτι της θεωρούνταν πως ήταν ιερό. Κοντά του υπήρχε παρεκκλήσι με τις εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, όπου φυλάσσονταν το βασικό σύμβολο του εθίμου – το ιερό τύμπανο. Χορεύοντας τον εκστατικό χορό τους στην ανθρακιά, οι αναστενάριδες δέχονταν την καθαριστική δύναμη της φωτιάς.


Φωτογραφία: αρχείο

Για μια από τις τελευταίες αναστενάρισσες – την γιαγιά Ζλάτα, τραγουδά ο ερμηνευτής του Στράντζα Μανόλ Μηχάιλοφ: "Πώς και γιατί έγινε έτσι, που μια χριστιανική γιορτή αναμείχθηκε με την θρησκευτική λατρεία της φωτιάς – αναζητάμε την απάντηση στην αρχαιότητα. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Β' ήταν λάτρης της φωτιάς αν και ακριβώς ο ίδιος νομιμοποίησε τον χριστιανισμό σ' όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και γι' αυτό μετά τον θάνατό του ανακηρύχθηκε άγιος. Ο ίδιος επέτρεψε στους αναστενάριδες να χορεύουν και από τότε οι ίδιοι τελούν αυτό το έθιμο, υποστηρίζοντας, ότι ο ίδιος ο άγιος τους βοηθά να μπαίνουν στην φωτιά χωρίς κανένα πρόβλημα".

Για μας, στην σύγχρονη εποχή που ζούμε, τα αναστενάρια είναι μια ρομαντική και αινιγματική τελετή. Πολλοί είναι και οι ερευνητές, που ασχολούνται μ' αυτό το έθιμο. Πρώτος απ' αυτούς είναι ο ποιητής, δημοσιογράφος και λαογράφος Πέτκο Σλαβέικοφ, που περιέγραψε τα όσα είδε στο χωριό Μπάλγκαρι στα τέλη του 19ου αιώνα. Πληροφορίες από εθνογραφική και ψυχολογική άποψη μας αφήνουν ο Ντιμίταρ Μαρίνοφ, ο Μηχαήλ Αρναούντοφ και άλλοι.

Οι αναστενάριδες διηγούνται, ότι ακόμη πριν την γιορτή αισθάνονται ασυγκράτητη έλξη προς την φωτιά και την νοιώθουν με όλες τις αισθήσεις τους. Βυθίζονται στην επικοινωνία με τους αγίους και δεν επικοινωνούν με τον έξω κόσμο. Το πρωί στις 21 Μαϊου, δηλαδή στην γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, η πομπή του χωριού κατευθύνεται προς το σπίτι της ανεστινάρισσας. Εκεί στην πρώτη λειτουργία ανάβουν κεριά και προσκυνούν τις εικόνες. Η αναστενάρισσα αρχίζει τον πρώτο της χορό. Και όλοι μαζί κατευθύνονται στην ιερά πηγή έξο από το χωριό.


Φωτογραφία: αρχείο

Οι κάτοικοι του χωριού πιστεύουν, ότι τα ύδατα είναι ιαματικά, αλλά απ' αυτά πίνει κανείς μόνο κατά τη γιορτή. Στο ξέφωτο ανάμεσα στις αιωνόβιες οξιές του βουνού Στράντζα πλάι στην ιερά πηγή, γίνεται αγιασμός και οργανώνεται το πανηγύρι, το οποίο συνοδεύεται από τραγούδια και χορούς σε γάϊδα και σε τύμπανο.

"Το αποκορύφωμα της βραδιάς είναι στην πλατεία του χωριού, όπου σβήνει η φωτιά και η ανθρακιά φθάνει τα 10-15 εκατοστά. Ο πρώτος χορός είναι γύρω από την φωτιά. Υπό τους ήχους ειδικής μουσικής γάϊδα και τύμπανου, η αναστενάρισσα αποστασιοποιείται, φιλάει τις εικόνες, αφού ταλαντεύεται ελαφρά. Αρχίζει να χορεύει με την έκφραση κάποιας λύπης στο πρόσωπό της. Με απότομες κινήσεις μπαίνει ξυπόλητη στην φωτιά. Μετά επαναλαμβάνει τον χορό με την εικόνα του Αγίου Κωνσταντίνου.

"Αν και υποβάλλονται σε διώξεις από την Ορθόδοξη Εκκλησία και το κομμουνιστικό καθεστώς, τα αναστενάρια επιβιώνουν μέχρι και σήμερα. Το πιο ελκυστικό μας λαϊκό έθιμο αναγνωρίστηκε ένα από τα βουλγαρικά αριστουργήματα, Το 2009 περιλήφθηκε στον κατάλογο της πνευματικής πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, με την οποία η χιλιετής παράδοση θα διατηρηθεί και μεταδοθεί στις επόμενες γενιές.

Μετάφραση: Σβέτλα Τόντοροβα