"Κανείς δεν μπορεί να πείσει τους Βούλγαρους να μισούν τους Εβραίους". Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Γερμανό πρέσβη στη Σόφια Μπέκερλε και είναι με αφορμή την τελευταία προσπάθεια των γερμανικών αρχών να οργανώσουν τον εκτοπισμό των Εβραίων βουλγαρικής καταγωγής στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου.

Στο τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, ο συνολικός αριθμός των Εβραίων που έχασαν τη ζωή τους είναι περίπου 6 εκατομμύρια. Η Βουλγαρία κατάφερε να σώσει τους Εβραίους πολίτες της σε περίοδο αβεβαιότητας και εξαιρετικά τεταμένων διεθνούς σχέσεων. Σύμφωνα με τα πολύτιμα ηχητικά τεκμήρια από το αρχείο της Ραδιοφωνίας θα προχωρήσουμε στο δραματικό 1943.

"Για την πλειοψηφία των συνομηλίκων μου που γεννήθηκαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ένας τέτοιος γυρισμός σημαίνει συγκλονιστική συνάντηση και επίσκεψη στον τάφο της μητέρας, του πατέρα, του αδελφού ή της αδελφής. Εγώ, που γεννήθηκα εδώ και τα παιδικά μου χρόνια πέρασαν σ' αυτή την υπέροχη χώρα, με μεγάλη χαρά και αγάπη για δεύτερη φορά τα τελευταία χρόνια επισκέπτομαι την χώρα. Εσείς, οι Βούλγαροι, ήσασταν διαφορετικοί από τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς. Λόγω αυτής της ιστορικής διαφοράς βρισκόμαστε σήμερα εδώ σ' αυτή τη διεθνή εκδήλωση, με την οποια γιορτάζουμε την διάσωση των Βούλγαρων Εβραίων. Υπήρχαν λαοί που προσπάθησαν να βοηθήσουν τους διωγμένους Εβραίους. Μερικοί λαοί κατάφεραν να σώσουν ένα μέρος των Εβραίων, αλλά ιστορικά αναγνωρισμένο είναι το γεγονός ότι, οι περισσότεροι από τους ευρωπαϊκούς λαούς δέχθηκαν την "τελική λύση" του Χίτλερ και σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και συνέβαλαν στην πραγματοποίησή της".

Αυτά είναι τα λόγια της Σουλαμίτ Σαμίρ, συζύγου του πρώην πρωθυπουργού του Ισραήλ, Γιτζάκ Σαμίρ. Η ηχογράφηση έγινε πριν 45 χρόνια μετά από ένα εξαιρετικό για την ευρωπαϊκή ιστορία κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου γεγονός - την διάσωση των Εβραίων βουλγαρικής καταγωγής.

Η έγκριση των αντί-εβραϊκών νόμων και οι διωγμοί ξεκίνησαν στην Ευρώπη στα μέσα και τα τέλη της δεκαετίας του '30. Μετά τη Γερμανία, αντι-εβραϊκή νομοθεσία εγκρίθηκε στη Ρουμανία, την Σλοβακία, την Ουγγαρία, στην κατεχόμενη Γαλλία και το Βέλγιο, δημιουργούνται στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το 1942 σε ένα συνέδριο στο Βερολίνο πάρθηκε η λεγόμενη "Τελική λύση" για την συστηματική εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης. Αρχίζει μαζικός εκτοπισμός στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από όλες τις κατεχόμενες χώρες και τους συμμάχους από τον Άξονα. Στη λίστα δολοφονίας των Εβραίων οι Βούλγαροι πολίτες είναι 48.000 άτομα.

"Είναι αναγνωρισμένο το γεγονός ότι από όλες οι ευρωπαϊκές χώρες σώθηκαν μόνο οι Βούλγαροι Εβραίοι. Αυτό θα θυμόμαστε για πάντα", αναφέρει η Σουλαμίτ Σαμίρ. "Τιμή και η δόξα στους ευγενούς Βούλγαρους. Είναι γνωστό ότι οι φορτηγίδες και τα πλοία μεταφοράς του θανάτου ήταν έτοιμα στα λιμάνια του Δούναβη. Τα σχέδια για την απέλαση των Βούλγαρων Εβραίων ήταν έτοιμα και ολοκληρωμένα. Τα τρένα για τη μεταφορά ανθρώπινου φορτίου περίμεναν στους σταθμούς. Τότε συνέβηκε κάτι το περίεργο, ένας ολόκληρος λαός - διανοούμενοι και εργαζόμενοι, άνθρωποι από τα χωριά και τις πόλεις, η Εκκλησία, η Ιερά Σύνοδος, γυναίκες και άνδρες σηκώθηκαν για να σώσουν τους συμπατριώτες τους Εβραίους από την φασιστική εξουσία".

Τότε η βουλγαρική πολιτική για την ένταξη στο Τριμερές Σύμφωνο και για το εβραϊκό ζήτημα, υπαγορεύτηκε από την επιθυμία των κυβερνήσεων και του μονάρχη για την ενοποίηση της Βουλγαρίας μετά την καταστροφή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τους φόβους ότι η Βέρμαχτ θα καταστρέψει τη χώρα μας και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Έτσι, στα τέλη του 1940, το κοινοβούλιο ψήφισε τον Νόμο για την προστασία του Έθνους - περίπου δύο μήνες πριν η Βουλγαρία να ενταχθεί στο Τριμερές Σύμφωνο.

Παρά τις διαμαρτυρίες ότι είναι αντισυνταγματικός, ο νόμος που ψηφίστηκε έχει μια σειρά από απαγορεύσεις σχετικά με την εβραϊκή κοινότητα, καθώς και μια τεράστια φορολόγηση της περιουσίας τους. Τον Φεβρουάριο του 1943, μετά από πιέσεις της Γερμανίας, υπογράφθηκε η συμφωνία Μπέλεφ-Ντάνκερ, η οποία προβλέπει την απέλαση περίπου 20.000 Εβραίων από τα λεγόμενα Νέα εδάφη στη Θράκη, Μακεδονία του Βαρδάρη και την περιοχή του Πίροτ.

Ο πραγματικός αριθμός ώμος δεν ήταν περισσότερα από 14 000 άτομα. Αυτό αναγκάζει την Επιτροπή για τις εβραϊκές υποθέσεις υπό την ηγεσία του Αλεξάντερ Μπέλεφ να προσθέσει στον αριθμό αυτό άλλους 6-8.000 Εβραίους από τα παλιά εδάφη - το Κιουστεντίλ, Ντούπνιτσα, Πλόβντιφ και Πάζαρτζικ. Το φοβερό σχέδιο όμως αποτυγχάνει. Ανατρέπεται από τον αναπληρωτή πρόεδρο της Βουλής Ντιμίταρ Πέσεφ και τους Βουλγάρους βουλευτές που μαθαίνουν γι 'αυτό. Για να σταματήσουν τα πιθανά μελλοντικά σχέδια εκτοπισμού των Εβραίων, ο Ντιμίταρ Πέσεφ παίρνει την πρωτοβουλία με την γνωστή επιστολή του, καταδικάζοντας τις μυστικές προθέσεις της κυβέρνησης και οι 43 βουλευτές υπογράφουν το κείμενο αυτό. Ως αποτέλεσμα, ο πολιτικός χάνει τη θέση του ως αντιπρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης, αλλά οι πράξεις του αποδείχθηκε καθοριστικές για τη σωτηρία των Βούλγαρων Εβραίων.

Μια νέα προσπάθεια για την επίλυση του Εβραϊκού ζητήματος γίνεται το ίδιο έτος, αφού η Γερμανία ζήτησε την απέλαση όλων των σχεδόν 50.000 Βούλγαρων Εβραίων. Στον βασιλιά Βόρις Γ' προσφέρουν δύο σχέδια. Το ένα προβλέπει ακριβώς το προαναφερόμενο και το άλλο - εκτοπισμό 20.000 Εβραίων από τη Σόφια στην επαρχία. Ο ίδιος εγκρίνει το δεύτερο. Μετά την συνάντηση του με τον Χίτλερ, όταν αρνήθηκε την συμμετοχή βουλγαρικών στρατευμάτων στο Ανατολικό Μέτωπο και μετά την άρνηση του για εκτοπισμό των Εβραίων, ο Βούλγαρος μονάρχης πέθανε. Αλλά στην πράξη, από τον Αύγουστο του 1943 στη Βουλγαρία σταματούν οι διωγμοί. Εν τω μεταξύ, η πιο ισχυρή προσωπικότητα της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας – ο μητροπολίτης Στέφαν έστειλε επιστολή προς όλες τις εκκλησίες - να κάνουν ό, τι είναι απαραίτητο για να ανακουφίσουν την ζωή των Εβραίων βουλγαρικής καταγωγής.

"Αυτό είναι ένα κεφάλαιο-θαύμα στην ιστορία του βουλγαρικού λαού και στην ιστορία του εβραϊκού λαού. Αυτό το κοινό μέρος της ιστορίας των δύο λαών μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για μια ισχυρή πνευματική σύνδεση μεταξύ τους". Αυτά λέει η Σουλαμίτ Σαμίρ 45 χρόνια αργότερα, επιβεβαιώνοντας την διαπίστωση του Γερμανού πρέσβη στη Σόφια, ότι δεν υπάρχει τρόπος να πείσουν του Βούλγαρους να μισούν τους Εβραίους.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα