Η συμπλήρωση των 100 ετών από την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου (1914–1918) μας δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε τα μνημεία που ανακαλύφτηκαν κατά την διάρκειά του. Ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση των Αυστριακών στρατιωτών οι οποίοι ανακαλύπτουν τυχαία μια επιγραφή στην πόλη Μπαλς, στην ΝΔ Αλβανία. Η επιγραφή είναι γραμμένη στα μεσαιωνικά ελληνικά και στο κείμενό της αναφέρεται ότι "Βαπτίστηκε ο Βούλγαρος ηγεμόνας Βόρις, ονομαζόμενος Μιχαήλ, μαζί με λαό που του έδωσε ο Θεός 6374 (=866).

Η προσωπικότητα του πρίγκιπα Βόριδος Α’ (ΙΧ αι.-907) είναι σημαντική σε ό,τι αφορά στην ενοποίηση του βουλγαρικού λαού, ο οποίος αποτελούταν από Σλάβους και Πρωτοβούλγαρους ειδωλολάτρες. Στην εποχή του Βόριδος Α’ η Βουλγαρία ασπάζεται τον χριστιανισμό από την Еκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως και ο Βούλγαρος ηγεμόνας τον ανακηρύσσει σε επίσημη θρησκεία του κράτους.

Ορισμένοι υποστηρίζουν (χωρίς ιστορικά στοιχεία), ότι η η αλβανική πόλη Μπαλς είναι η μεσαιωνική βουλγαρική τοποθεσία Γκλαβίνιτσα. Για να λυθεί αυτή η απορία, ζητήσαμε τη γνώμη του ιστορικού καθηγητή Χρήστο Ματάνοφ από το Πανεπιστήμιο της Σόφιας, γνωστού ιστορικού σε ό,τι αφορά στην βαλκανική ιστορία της μεσαιωνικής περιόδου.

Μπορούμε να πούμε ότι η μεσαιωνική Γκλαβίνιτσα είναι η σημερινή πόλη Μπαλς;
"Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις στο ερώτημα αυτό. Μέχρι σήμερα δεν έχει διευκρινιστεί η τοποθεσία της και οι απόψεις των επιστημόνων διίστανται. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η πόλη Μπαλς είναι η Γλαβίνιτσα, αν και τα εκεί ευρισκόμενα ερείπια δείχνουν, ότι στην περιοχή βρίσκονταν ένα σημαντικό μοναστηριακό κέντρο. Η επιγραφή, κατά πάσα πιθανότητα, φτιάχτηκε από τον Άγιο Κλήμη της Οχρίδας, για να σημειωθεί το γεγονός της βάπτισης το 866 και, πιθανόν, για να σκιαγραφηθεί η επισκοπή του. Είναι σίγουρο ότι η επιγραφή δεν αποτελεί δείκτη κρατικών συνόρων. Επίσης, δεν μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι ο πρίγκιπας Βόρις Α’ βαπτίστηκε στην περιοχή αυτή. Η Βουλγαρία, διαφέροντας από ορισμένες δυτικές βαλκανικές χώρες, όπως η Σερβία και η Κροατία, έχει δική της πρωτεύουσα από την εποχή του Μεσαίωνα. Στο θέμα αυτό η Βουλγαρία ακολουθεί το βυζαντινό τυπικό. Για το λόγο αυτό η βάπτιση του ηγεμόνα και της οικογένειάς του, είναι πιο πιθανό να πραγματοποιήθηκε στην βουλγαρική πρωτεύουσα Πλίσκα. Δεν είναι λογικό ένα τόσο σημαντικό γεγονός να πραγματοποιηθεί στην περιφέρεια του κράτους".

"Η επιγραφή του Μπαλς δεν είναι συνοριακός δείκτης. Παραδείγματα συνοριακών επιγραφών–δεικτών συναντιούνται στην περίοδο της ηγεμονίας του βασιλιά Συμεών του Μεγάλου (893-927), του γιού του Βόριδος του Α’. Οι επιγραφές αυτές είχαν δυο όψεις - η μια στραμμένη προς στην κατεύθυνση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και η άλλη προς το βασίλειο της Βουλγαρίας", εξηγεί ο καθ. Ματάνοφ. Η επιγραφή του Μπαλς είναι όμως διαφορετική.

"Δεν έχουν ανακαλυφθεί άλλες παρόμοιες επιγραφές, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει. Την εποχή εκείνη τα πέτρινα υλικά, δυστυχώς και οι πέτρινες επιγραφές, χρησιμοποιούνταν σαν οικοδομικά υλικά στην κατασκευή νέων κτηρίων. Παρόμοια είναι και η τύχη της επιγραφής του Μπαλς. Η επιγραφή βρέθηκε τοποθετημένη πάνω σε μία νεκρική στήλη, στο κάτω μέρος της οποίας υπήρχε λατινική επιγραφή με το όνομα του σταυροφόρου Ρομπέρ ντε Μομφόρ, ο οποίος πέθανε στην Αλβανία στις αρχές του 12^ου αιώνα. πάνω από την επιγραφή του Μπαλς ήταν τοποθετημένος ένας σταυρός", αναφέρει ο ιστορικός.

Ποια είναι η σημασία της επιγραφής του Μπαλς για την ιστοριογραφία;
"Πρόκειται για την μοναδική πέτρινη επιγραφή στην οποία αναφέρεται το γεγονός του εκχριστιανισμού. Υπάρχει και μια βουλγάρικη σημείωση, των αρχών του 907, του επιφανούς Βούλγαρου λόγιου και συγγενή του πρίγκιπα Βόριδος Α’, Τόντορ Ντούκσοφ. Ο Ντούκσοφ υποστηρίζει ότι ο εκχριστιανισμός πραγματοποιήθηκε στον 5^ο μήνα του Έτους του Σκύλου, δηλαδή το 866 με βάση το βουλγαρικό σεληνιακό ημερολόγιο. Οι Βούλγαροι ερευνητές αναρωτιούνται γιατί γίνεται αναφορά στο έτος 866, από την στιγμή που οι βυζαντινές γραπτές πηγές αναφέρουν παλαιότερη χρονολογία".

Στα βουλγαρικά αναγνωστικά της ιστορίας διαβάζουμε ότι οι Βούλγαροι εκχριστιανίζονται στην περίοδο 864–865. Στην ουσία πρόκειται για την περίοδο κατά την οποία βαπτίστηκε η βασιλική οικογένεια. Ένας λαός, αποτελούμενος από εκατοντάδες χιλιάδες άτομα, λέει ο καθηγητής Ματάνοφ, δεν είναι δυνατό να βαπτιστεί μέσα σε δύο ή τρία χρόνια. Ο ιστορικός εξηγεί την χρονολογία 886 της επιγραφής με δυο τρόπους: σαν επιτυχή ολοκλήρωση του εκχριστιανισμού του λαού της Βουλγαρίας και, δεύτερο, σαν επιτυχή καταστολή της αντιχριστιανικής εξέγερσης των Βούλγαρων μποΐλων.

Μετάφραση: Σταύρος Βανιώτης