Το 1922 μια ομάδα διακεκριμένων διανοούμενων προτείνει να κηρυχθεί η 1η Νοέμβριου ως Ημέρα των Βούλγαρων εθνεγερτών και διαφωτιστών - λόγιων, μαρτύρων και ηρώων του ένδοξου παρελθόντος της Βουλγαρίας, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εθνική αυτοσυνείδηση ανά τους αιώνες. Το ίδιό έτος η πρόταση εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο. Τι ώθησε τους Βούλγαρους διανοούμενους σε μια τέτοια πρωτοβουλία; Απάντηση σ’ αυτό και σε άλλα ερωτήματα ζητήσαμε από τον κοσμήτορα της Σχολής Ιστορίας του Πανεπιστήμιου της Σόφιας "Άγιος Κλήμης της Αχρίδας", καθηγητή Πλάμεν Μίτεφ.

"Την αφορμή για τη δημιουργία μιας ειδικής ημέρας για τους πνευματικούς ηγέτες μας πρέπει να ζητήσουμε στη βουλγαρική εθνική μνήμη. Ως λαός έχουμε την τάση να ξεχνάμε τους ανθρώπους που με τη δράση τους συμβάλλουν στην πνευματική χειραφέτηση της κοινωνίας μας. Στα χρόνια αμέσως μετά τις μεγάλες στρατιωτικές καταστροφές που γνώρισε η Βουλγαρία στις αρχές του 20ου αιώνα, η ανάγκη για την αναβίωση της εθνικής μνήμης είναι περισσότερο από προφανής. Να γιατί η πνευματική ελίτ της Βουλγαρίας ενώνεται γύρω από την ιδέα να αφιερωθεί μια ημέρα στους εθνικούς πνευματικούς και επαναστατικούς ηγέτες μας".

Στο έργο του "Υπεκφυγές και απόφθεγμαта" του συγγραφέα Στογιάν Μιχαιλόβσκι (1856 - 1927) αναφέρεται ότι πρέπει να αγωνιστούμε ενάντια σε κάθε τυραννία, ακόμα και αυτή της αγράμματης ελευθέριας. Στην πραγματικότητα, συχνά αναφερόμαστε στους διαφωτιστές κατά την περίοδο της Αναγέννησης, αλλά κατά πόσο αντιλαμβανόμαστε τις ιδέες τους;
"Δυστυχώς, μιλάμε για την περίοδο της εθνικής μας Αναγέννησης και για τις προσωπικότητες, γενικά για το παρελθόν έτσι, όπως είναι γραμμένο στα σχολικά βιβλία και ξεχνάμε εύκολα τα μαθήματα της ιστορίας μετά την απελευθέρωση από την οθωμανική κυριαρχία", λέει ο καθ. Μίτεφ. "Η Αναγέννηση είναι περίοδος, για τη οποία υποτίθεται ότι ξέρουμε πολλά, αλλά πρέπει να παραδεχτούμε ότι γνωρίζουμε ελάχιστα. Αντιλαμβανόμαστε τους διαφωτιστές χωρίς να εξετάσουμε συγκεκριμένες περιπτώσεις και να ανακαλύψουμε την πραγματική συμβολή του καθενός στην ιστορία μας".

Ο επαναστάτης Γκεόργκι Ρακόφσκι που ζει τον 19ο αιώνα θεωρεί, ότι η άγνοια σχετικά με τις ρίζες μας είναι ο λόγος για την έλλειψη αυτοπεποίθησης. Σήμερα, ενάμισι αιώνα αργότερα, μπορούμε να πούμε ότι οι Βούλγαροι έχουν αυτοπεποίθηση χάρη στην ιστορία τους;
"Σήμερα, επιχειρείται να διαστρεβλωθεί η ιστορία σε διάφορα πολιτικά εργαστήρια, να γίνεται μια νέα πολιτική ανάγνωση της ιστορίας στις ολοκληρωτικές κοινωνίες, αλλά δεν θέλουμε να δούμε ότι ακόμα και σήμερα στη δήθεν δημοκρατική Βουλγαρία η ιστορία μας υπόκειται στην χειραγώγηση και εξυπηρετεί συγκεκριμένα πολιτικά συμφέροντα - στη Βουλγαρία, τα Βαλκάνια, την Ευρώπη ή γενικά στον κόσμο", απαντά ο καθηγητής. "Αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί στις εκτιμήσεις μας, θα πρέπει να βγούμε από τα καλούπια, και να εξετάσουμε από άλλη σκοπιά, αλλά όχι ιδεολογικά τη ιστορία για να έχουμε πραγματικά την αυτοπεποίθηση ενός ευρωπαϊκού λαού".

Πώς θα εξηγήσουμε την βουλγαρική νοοτροπία και ψυχολογία σήμερα μέσα από το πρίσμα των ιστορικών μεταλλαγών;
"Δυστυχώς, φαίνεται ότι ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει την ψυχολογία των Βουλγάρων είναι οι πέντε αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας, στη διάρκεια της οποίας δεν έχουμε ελίτ και βουλγαρικό κράτος, κάτι το οποίο αφήνει σημάδι σε ολόκληρες γενιές Βουλγάρων. Αλλά αυτό έχει τα αρνητικά του στην ιστορία μας μετά την απελευθέρωση και μέχρι σήμερα. Συζητάμε ενεργά πολιτικά θέματα στα καφενεία και στους δρόμους, αλλά όταν πρόκειται να εκφράσουμε μια σαφή θέση, δεν το κάνουμε και εύκολα επηρεαζόμαστε από τους κατά σειρά μεγάλους αδελφούς μας – την Ρωσία, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ. Αυτό αποτελεί και πάλι μέρος της βουλγαρικής ψυχολογίας που κληρονομήσαμε από τον ξένο ζυγό, όταν δεν είχαμε ελίτ με παράδοση στην πολιτική συμπεριφορά. Δυστυχώς οποιαδήποτε περίοδος 40-50 ετών της ιστορίας μετά την απελευθέρωση μας σημαδεύεται από ριζικές κοινωνικές ανατροπές που φέρνουν στην κορυφή της εξουσίας τυχαίους ανθρώπους", καταλήγει ο καθηγητής. Πλάμεν Μίτεφ.