Ένα από τα πολιτιστικά μνημεία εθνικής σημασίας στο Μπάνσκο είναι η οικία Βελιάνοβα. Η ιστορία του συνδέεται με δυο γνωστούς Βούλγαρους - Ιβάν Χατζηραντόνοφ και Βελιάν Όγκνεφ. Ο πρώτος είναι ανάμεσα στους πιο πλούσιους εμπόρους βαμβακιού της περιοχής. Ο δεύτερος είναι ζωγράφος και χαράκτης, γνωστός με την προώθηση της κοσμικής τοιχογραφίας στην ζωγραφική σχολή του Μπάνσκο.

"Είναι από τα παλαιοτέρα σπίτια στο Μπάνσκο, κατασκευασμένο στα μέσα του 18ου αιώνα, ένα από τα αντιπροσωπευτικά σπίτια-φρούρια του Μπάνσκο", λέει ο Γκεόργκι Πίτοφ, επιμελητής της οικίας Βελιάνοβα. "Δηλαδή, εκτός από χώρος διαβίωσης χρησιμεύει και σαν φρούριο. Λόγω μεγάλης αναρχίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των πολυάριθμων συμμοριών ληστών, οι κάτοικοι του Μπάνσκο αρχίζουν την κατασκευή τέτοιων σπιτιών - με χόνδρους πέτρινους τοίχους, που σε μερικά σπίτια φθάνουν ενάμιση μέτρο.Τα σπίτια έχουν δυνατές, χοντρές ξύλινες πόρτες, διαθέτουν και κρυφούς χώρους. Το 18^ο αιώνα το Μπάνσκο αναπτύσσεται ως εμπορικό κέντρο. Οι κάτοικοι της πόλης ασχολούνται με μεταφορά βαμβακιού, καπνού, κρασιού, επίσης και διάφορων μπαχαρικών από την Ελλάδα, από το Αιγαίο προς τη Δυτική Ευρώπη. Και από κει έφεραν βιομηχανικά προϊόντα και όπλα για την Οθωμανική Αυτοκρατορία και έτσι συσσωρεύουν σημαντική περιουσία για την περίοδο εκείνη. Και ακριβώς αυτά τα πλούτη προσελκύουν όλο και περισσότερους ληστές και γι' αυτό οι κάτοικοι του Μπάνσκο άρχισαν να χτίζουν αυτό το είδος σπιτιών".

Ο Ιβάν Χατζηραντόνοφ, όμως, πτώχευσε επειδή το εμπόριο βαμβακιού επιλέγει άλλους δρόμους – θαλασσινούς, από τα λιμάνια της Ελλάδας μέχρι την Τεργέστη. Έτσι αναγκάζεται και πουλά το σπίτι του στον δήμο.
"Το 1835 στο Μπάνσκο φτάνει ο Βελιάν Όγκνεφ, ο οποίος είναι εκπρόσωπος των πιο γνωστών καλλιτεχνών της σχολής Ντέμπαρσκα", σημειώνει ο Γκεόργκι Πίτοφ. "Έρχεται εδώ, ύστερα από πρόσκληση του δημάρχου Λάζαρ Γκέρμαν για να ζωγραφίσει την εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Τότε γνώρισε την αδελφή του λογίου Νεόφυτου Ρίλσκι, Σοφία Μπένινα, και όταν παντρεύονται ο δήμος του πρόσφερε το σπίτι αυτό ως μέρος της αμοιβής. Ο ίδιος σχεδόν εξ ολοκλήρου ανακαινίζει και ζωγραφίζει το σπίτι – είναι το πρώτο ζωγραφισμένο στο Μπάνσκο".

"Καλύτερα διατηρημένες είναι οι τοιχογραφίες δεξιά από το λεγόμενο γυναικείο δωμάτιο του, όπου η νοικοκυρά δεχόταν τις φίλες της", συνεχίζει ο κ. Πίτοφ. "Εκεί υπάρχουν δύο τοιχογραφίες - η μια άποψη από την Κωνσταντινούπολη, η άλλη - από την Βενετία. Αλλά καθώς κυριαρχεί το μπλε χρώμα, αυτό ονομάζεται και το Μπλε δωμάτιο. Ίσως είναι ο ομορφότερος χώρος του σπιτιού. Η Σοφία Μπένινα είναι η δεύτερη σύζυγος του Βελιάν Όγκνεφ, ενώ η πρώτη του ήταν Ιταλίδα, με την οποία έχουν ταξιδέψει πολύ σ’ όλη την Ευρώπη. Και στο Μπάνσκο, ήθελε το δωμάτιο της γυναικάς του να είναι το ομορφότερο.Έτσι, ζωγραφίζει δύο τοιχογραφίες. Τα διακοσμητικά οροφής είναι ίδια όπως και στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Θεωρείται ότι πρώτα τα δημιουργούσε στο σπίτι του και όταν γινόταν όμορφα τα μετέφερε στην εκκλησία".

Κάτω από το μεγάλο κοινό δωμάτιο αρχικά βρισκόταν ο στάβλος και γι' αυτό ήταν το πιο ζεστό και η οικογένεια μαζευόταν σ' αυτό. Αλλά, επειδή ήταν αρκετά σκοτεινό, ο Βελιάν Όγκνεφ ζωγράφισε καθρέφτες στους τοίχους του για να δημιουργήσει ψευδαίσθηση χώρου. Δηλαδή, το δωμάτιο γινόταν ευρύχωρο και φωτεινό, ενώ εδώ βρισκόταν και το μεγάλο τζάκι, το οποίο χρησιμεύετε παράλληλα για φωτισμό, θέρμανση και μαγείρεμα.

Από το δωμάτιο αυτό υπάρχει πόρτα προς το εργαστήρι της νοικοκυράς, όπου ήταν το αργαλειό της, και άλλες συσκευές που χρησιμοποιούσε για ράψιμο, γνέσιμο, πλέξιμο, κτλ. Δίπλα του βρισκόταν το παιδικό δωμάτιο. Όταν γεννηθεί το παιδί, μεγαλώνει εδώ με την μητέρα του και τον πατέρα μέχρι την ηλικία τριών ετών και μετά ερχόταν στο κοινό δωμάτιο με άλλα τα μέλη της οικογένειας.

Από την αριστερή πλευρά είναι το σαλόνι – ο πιο ηλιόλουστος χώρος, σχεδόν εξ ολοκλήρου ζωγραφισμένος. Αλλά καθώς το σπίτι για αρκετά χρόνια έμεινε χωρίς ιδιοκτήτες πριν γίνει μουσείο, η στέγη του σπιτιού ήταν σε κακή κατάσταση με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος των τοιχογραφιών να καταστραφούν. Και αργότερα, όταν έγινε η αποκατάσταση του σπιτιού, οι συντηρητές ανακάλυψαν ότι οι νέοι ιδιοκτήτες μετά τον Βελιάν Όγκνεφ, έβαλαν στρώματα μπογιά πάνω από τις τοιχογραφίες και έτσι καταστράφηκαν μερικές απ' αυτές.

Ανάμεσα στις τοιχογραφίες του σπιτιού μπορούμε να δούμε σκηνή με λύκους. Θεωρείται ότι είναι μεταξύ των ζώων που δημιουργούν οικογένεια για μια ολόκληρη ζωή. Και αν κάποιος από το ζεύγος πεθαίνει, ο άλλος παραμένει μοναχικός. Με τη ζωγραφιά αυτή ο ζωγράφος Βελιάν ήθελε να δείξει πόσο αγαπημένο ζευγάρι ήταν οι δυο με την Σοφία.

"Το καλοκαίρι η οικογένεια χρησιμοποιούσε πιο πολύ το τσαρντάκι (μεγάλο μπαλκόνι, χαγιάτι)", τονίζει ο Γκεόργκι Πίτοφ. "Και σήμερα μπορεί να δει κανείς την γωνιά για ξεκούραση, καθώς και το μικρό τζάκι, οπού μπορούσαν να μαγειρεύουν, καθώς και εντυπωσιακά ξυλόγλυπτα. Στον πρώτο όροφο βρισκόταν το εργαστήρι και το κελάρι του σπιτιού. Και μια σημαντική λεπτομέρεια: στο παιδικό δωμάτιο υπάρχει είσοδος για τον κρυφό χώρο στο οποίο έμπαιναν από πέτρινη σκάλα. Κάποτε μέσω κρυφού διαδρόμου το σπίτι συνδέονταν με το γειτονικό σπίτι Σίρλεστοβα. Και το σπίτι αυτό διαθέτει καλό κρυφό χώρο, με περισσότερες εξόδους".

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
Φωτογραφίες: Βενέτα Παβλόβα και bulgariatravel.org