Ως τις 26 Μαΐου 2016 το κοινό μπορεί να δει στην Αστική Πινακοθήκη της Σόφιας το πρότζεκτ του κριτικού τέχνης Κρασιμίρ Ιλίεβ «Μορφές αντίστασης /1944-1985/ που παρακολουθεί τις αντιδράσεις των τότε καλλιτεχνών στην προσπάθεια της φιλοσοβιετικής εξουσίας, που καθιερώνεται στη Βουλγαρία το 1944, να τους υποτάξει στους μηχανισμούς της.

Στην προσπάθειά τους να επιβάλλουν τη γραμμή του Ρεαλισμού που πνέει από την Σοβιετική Ένωση οι τότε πολιτιστικοί παράγοντες κατηγορούν τους δημιουργούς για Φορμαλισμό. Ιδιαίτερα βαριά είναι τα πρώτα 12 χρόνια του νέου καθεστώτος όταν το σύστημα προσπαθεί να διατάξει στους καλλιτέχνες τι να δημιουργούν και πώς. Αυτό οδηγεί στην αλλοίωση των προσωπικοτήτων τους ανεξάρτητα από το αν αποξενώνονται από το περιβάλλον τους ή εισχωρούν στις γραμμές της προπαγάνδας.

Στις αίθουσες της Αστικής Πινακοθήκης μας δίνεται η ευκαιρία να διαβάσουμε φακέλους και πρωτόκολλα τα οποία, κατά τον κύριο Ιλίεβ, μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα αυτήν την περίοδο από την ιστορία της βουλγάρικης τέχνης. Μαθαίνουμε για την καταπίεση και τις απαγορεύσεις, στις οποίες υποβάλλονται οι καλλιτέχνες, όπως και τις δυσκολίες, με τις οποίες τα έργα που αντικατοπτρίζουν την τότε πραγματικότητα φτάνουν ως το κοινό.

Η έκθεση αρχίζει με τον Αλεξάνταρ Ζέντοβ που πρώτος έρχεται σε σύγκρουση με την νέα τάξη. Στους τοίχους της πινακοθήκης οι επισκέπτες παρακολουθούν τα έργα 40 δημιουργών που εκφράζουν την εσωτερική τους αντίσταση και τον πόνο τους από την αποκοπή τους από την καλλιτεχνική ζωή της χώρας και από την επαφή τους με το κοινό.

«Π.χ. ξεσκισμένος από τους κριτικούς ο Κίριλ Πετρόβ αποτραβιέται στο χωριό του αλλά σ’ αυτήν την τόσο δύσκολη περίοδο της ζωής του φτάνει σε απίθανες δημιουργικές αναλαμπές», λέει ο Κρασιμίρ Ιλίεβ.

Ο Βασίλ Μπαράκοβ, ο Ιλία Μπέσκοβ ακόμα και ο Βλαντιμίρ Ντιμιτρόβ που λόγω του ταλέντου του τον αποκαλούν Μάστορα, κάποια στιγμή αισθάνονται μουδιασμένοι και σταματάνε να ζωγραφίζουν. Στον Μπορίς Ντένεβ απαγορεύουν να ζωγραφίζει και εκείνος επίσης βρίσκει άσυλο στην επαρχία όπου σχεδιάζει σε μικρά κομμάτια χαρτόνι. Ο φυλακισμένος στο Μπέλενε Πέταρ Μπάιτσεβ συνεχίζει να αντιδρά μέσω των μορφών που πλάθει. Ο Χρίστο Ιαβάσεβ και ο Λιουμπομίρ Ντάλτσεβ αυτοεξορίζονται, ο μόνος που δημόσια μιλά κατά της εξουσίας είναι ο Γκένκο Γκένκοβ.

Τις δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80 παρατηρείται μια ύφεση της έντασης που δίνει την ευκαιρία στους Ζλάτιο Μπογιατζίεβ, Γκαλίν Μαλακτσίεβ και Αλεξάνταρ Ντιάκοβ να «νομιμοποιήσουν την επανάστασή τους». Το ’89 και το ’90 εμφανίζονται τα έργα του Ράικο Αλέξιεβ και του Αλεξάνταρ Ντομπρίνοβ.

Η έκθεση τελειώνει με τον ερασιτέχνη ζωγράφο Ιβάν Πετκόβ και πιο συγκεκριμένα με τον σουρεαλιστικό πίνακά του «Λοβοτομή» που μεταφορικά παρακολουθεί την προσπάθεια της ιδεολογίας να αφαιρέσει από τον άνθρωπο το δικαίωμα και την ικανότητα να κρίνει.

Σε έναν κόσμο όπου το ελάχιστο χρώμα αρκούσε για να σε κατηγορήσουν για Ιμπρεσιονιστή, οι καλλιτέχνες, των οποίων τα έργα καλούμαστε να δούμε στην έκθεση «Μορφές αντίστασης», προσπαθούσαν να διαφυλάξουν την αυθεντικότητά τους.

Σήμερα το κοινό που δεν είχε τότε το δικαίωμα να πει τη γνώμη του και δεν είχε πρόσβαση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αλλά και οι νέοι που δεν θυμούνται ούτε γνωρίζουν αυτήν την εποχή έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν τα ντοκουμέντα που δεν είναι πια απόρρητα. Και όπως λέει ο Κρασιμίρ Ιλίεβ «οι άνθρωποι έρχονται συχνά παραπάνω από μια φορά, κοιτάζουν, συλλογίζονται και βιώνουν τα εκθέματα».

Φωτογραφίες: Αστική Πινακοθήκη της Σόφιας