Ίσως όχι αρκετά γνωστή, αλλά εκπληκτικά πλούσια είναι η πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά πόλης Ταργκόβιστε της Βορειανατολικής Βουλγαρίας. Ήδη τον 17^ο αιώνα γίνεται κέντρο του γνωστότερου πανηγυριού στο ευρωπαϊκό τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εδώ αναπτύχθηκαν πολλά επαγγέλματα – του αμπατζή, του μουτάφη, του τσαγκάρη, του γαϊταντζή. Ακριβώς στο Ταργκόβιστε βρήκαμε τη συνομιλήτριά μας, η οποία έχει αφιερώσει τον ελεύθερο χρόνο της στην κατασκευή γαϊτανιών. Η Μιγκλένα Τερζίεβα τελείωσε το Νοτιοδυτικό Πανεπιστήμιο «Νεόφυτος Ρίλας». Ύστερα πέρασε κύκλο μαθημάτων στο Πολυτεχνείο Σόφιας για την τεχνολογία των ενδυμάτων. Έλαβε μέρος και σε μαθήματα για τη διατήρηση των παλιών επαγγελμάτων και έτσι γνώρισε τα μυστικά της κατασκευής γαϊτανιών. Ιδού τι μας είπε η ίδια:

«Η κατασκευή γαϊτανιών δεν είναι τυπική για την περιοχή μας, φτιάχνονται γαϊτάνια κυρίως στο Γκάμπροβο, το Μαντάν, το Ζλατογκράντ, το αρχιτεκτονικό και λαογραφικό συγκρότημα «Έταρ», όπου και τώρα υπάρχει εργαστήριο. Ήταν ανδρικό επάγγελμα. Οι μάστορες ταξίδευαν από χωριό σε χωριό, από σπίτι σε σπίτι, για να δουλέψουν τις χειμερινές μέρες, όταν δεν υπήρχε άλλη δουλειά. Αργότερα το επάγγελμα έγινε καθιστικό και άρχισαν και γυναίκες να ασχολούνται μ’ αυτό. Ιδρύθηκαν και πολλά εργαστήρια, αφού κάθε μια διακόσμηση γαϊτανιών είναι χαρακτηριστική για ορισμένη περιοχή της χώρας».

Μας διηγήθηκε και μια περίεργη ιστορία – πώς καθιερώθηκε ο σιδερένιος οδοντωτός τροχός (γρανάζι) στη Βουλγαρία κατά το δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα, χωρίς τον οποίο ήταν αδύνατη η κατασκευή γαϊτανιών. Ένας νεαρός Βούλγαρος δούλευε ακριβώς σε τέτοιο εργαστήριο στη Δυτική Ευρώπη. Κάθε μέρα έπαιρνε από ένα μέρος αυτού του τροχού και έκανε σκίτσα. Επιστρέφοντας στη Βουλγαρία, έδωσε σε διάφορες περιοχές της χώρας να του φτιάξουν από ένα στοιχείο. Κανείς δεν ήξερε τι είναι αυτό. Τελικά κατόρθωσε να φτιάξει δικό του οδοντωτό τροχό. Λένε ότι αυτό ήταν μια από τις πρώτες προσπάθειες «βιομηχανικής κατασκοπείας», που έκανε Βούλγαρος.

Τώρα τελευταία τα ρούχα από τις ντουλάπες των γιαγιάδων μας είναι πολύ της μόδας, ίσως γύρω από τις ιστορικές αναπαραστάσεις, που γίνονται όλο και πιο συχνά. «Η κατασκευή γαϊτανιών είναι πραγματική ευχαρίστηση για εκείνο, που βάζει την ψυχή του στη δουλειά, για να βγει στο τέλος ένα μοναδικό προϊόν. Σήμερα τα γαϊτάνια χρησιμοποιούνται στα σύγχρονα ρούχα και προσδίδουν διαφορετικό στυλ στην καθημερινότητάς μας. Βρίσκουν εφαρμογή και στη διακόσμηση πανό, στην κοσμηματοποιία. Τότε αφήνω ελεύθερη τη φαντασία μου και επιτρέπω στον εαυτό μου να συνδυάζω διάφορα στυλ», λέει η Μιγκλένα.

Αν και στα αστεία, η Μιγκλένα Τερζίεβα συμμετείχε στη 9^ο Διεθνή Έκθεση Παραδοσιακών Επαγγελμάτων στο αρχιτεκτονικό και λαογραφικό συγκρότημα «Έταρ» και έλαβε το μεγάλο βραβείο στην κατηγορία «Κατασκευή γαϊτανιών». Έτσι απέκτησε το δικαίωμα ατομικής έκθεσης. Αυτή η ασχολία της Μιγκλένα δεν είναι επάγγελμά της. Μας είπε πώς φτιάχνοντας γαϊτάνια, χαλαρώνει και αποκαλεί την τέχνη της «ήσυχη τρέλα». Ουσιαστικά είναι δασκάλα, ασχολείται με παιδιά με ειδικές ανάγκες και προσπαθεί, όσο είναι δυνατό, να καλλιεργήσει μέσα τους επιδεξιότητα και υπομονή στην κατασκευή μικρών αντικειμένων. Ρωτήσαμε τη Μιλένα γιατί, κατά τη γνώμη της, είναι σημαντικό να διατηρηθούν τα παλιά επαγγέλματα:

«Κάθε βιοτέχνης έχει καταλάβει, ότι με το επάγγελμά του δεν μπορεί να γίνει πλούσιος, αλλά ότι διατηρεί κάτι, που παραδιδόταν από γενιά σε γενιά. Ακριβώς αυτό είναι, που μας στηρίζει σ’ αυτόν τον κόσμο των γοργών ρυθμών με τις πολλές τεχνολογίες του. Ο κόσμος αλλάζει και μακάρι να κατορθώσουμε να διατηρήσουμε ένα στοιχείο από την καθημερινή ζωή των προγόνων μας, κάτι, που φέρει το βουλγαρικό πνεύμα.»

Μετάφραση: Σβέτλα Τόντοροβα

Φωτογραφίες: προσωπικό αρχείο