Το θρακικό ιερό κοντά στο χωριό Στάρο Ζελεζάρε της Νότιας Βουλγαρίας βυθίστηκε στη λήθη. Για το γεγονός αυτό δεν παύουν να μας υπενθυμίζουν με ανησυχία από τον σύνδεσμο των πολιτών, που ιδρύθηκε με στόχο τη διάσωση αυτού του πολύτιμου  αρχαιολογικού ευρήματος. Με πρωτοβουλία του συνδέσμου αυτού στη Σόφια διοργανώθηκε έκθεση με φωτογραφίες που απεικονίζουν τη μοίρα του έργου – από την ανακάλυψή του το 2004 έως τις μέρες μας. Γιατί η έκθεση έχει τον τίτλο «Το διωγμένο πνεύμα των Θρακών» μαθαίνουμε από τη δικηγόρο Αλεξάνδρα Ντέλοβα, συνιδρύτρια του ιδρύματος «Να σώσουμε το κρόμλεχ στο χωριό Στάρο Ζελεζάρε».

«Η ιδέα εμφανίστηκε το 2014. Τα περισσότερα μέλη του ιδρύματος είμαστε φίλοι. Μας ενδιαφέρει η προστασία των μεγαλίθων μνημείων στη Βουλγαρία, καθώς και θέματα συνδεδεμένα με την αρχαιολογία. Τυχαία βρήκαμε φωτογραφίες από την ανακάλυψη αυτού του ενδιαφέροντος αρχαιολογικού χώρου. Ο άνθρωπος που τον ανακάλυψε - ο επώνυμος αρχαιολόγος Γκεόργκι Κίτοφ, χαρακτηρίζει το εύρημα κάτω από τον τύμβο σαν εγκατάσταση που χρησιμοποιούταν για αστρονομικές παρατηρήσεις και έρευνες. Το κρόμλεχ κοντά στο χωριό Στάρο Ζελεζάρε αποτελείται από κυκλικά τοποθετημένους ο ένας κοντά στον άλλο 22 λίθους. Έχει διάμετρο 7 μέτρων και περίμετρο 21 μέτρων. Από τη νότια πλευρά είναι οι χαμηλές πέτρες, που αρχίζουν από 90 εκατοστά και στη συνέχεια το ύψος τους γίνεται 1,2 μ, 1,6 μ, 1,8 μ, 2,30 μ, 2,80 μ. Με πέτρες με το ίδιο ύψος σημειώνονται τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα – Ανατολή, Δύση, Βορράς και Νότος. Το ενδιαφέρον είναι ότι στα Βαλκάνια δεν υπάρχει άλλος παρόμοιος χώρος - πέτρινο κρόμλεχ, σκεπασμένο με θρακικό τύμβο. Αυτό είναι το μεγάλο ερωτηματικό – γιατί το έργο είναι κρυμμένο μ’ αυτόν τον τρόπο ακόμα από τους Θράκες. Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι μπορεί να έχει περάσει ο χρόνος, στον οποίο η εγκατάσταση αυτή χρησιμοποιούταν. Που σημαίνει ότι είναι από τη βαθιά Αρχαιότητα – από την 3-4^η χιλιετία προ Χριστού. Στην Ουκρανία υπάρχει παρόμοιο κρόμλεχ, που είναι όμως ως προς τα μεγέθη του δύο φορές μικρότερο από αυτό στο χωριό Στάρο Ζελεζάρε.»

Το έργο των αρχαιολόγων υπόσχεται να μετατραπεί σε μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη πριν 13 χρόνια, αλλά στην πραγματικότητα θέτει την αρχή της συστηματικής καταστροφής του μνημείου. Παρά την τεράστια θέληση του συνδέσμου των πολιτών να σώσει από κατάρρευση το εύρημα και τα συγκεντρωμένα από μερικούς εράνους ποσά, το κρόμλεχ σήμερα είναι σχεδόν πλήρως καταστραμμένο. Δεν υπάρχει απάντηση και στις τρεις επιστολές που στάλθηκαν στους αρμόδιους θεσμούς, που μπορούν να επιτρέψουν την περεταίρω έρευνα, αποκατάσταση και συντήρηση του μεγάλιθου μνημείου.

Η έκθεση «Το διωγμένο πνεύμα των Θρακών» αποτέλεσε αφορμή για την αρχή κοινωνικής συζήτησης για τη μοίρα της αρχαιολογικής κληρονομιάς μετά την αρχή ανασκαφών. «Το παράδειγμα από το χωριό Στάρο Ζελεζάρε είναι παράδοξο, επειδή υπάρχουν εθελοντές, που θέλουν με όλη τους τη θετική ενέργεια και κόπο να σώσουν ένα μνημείο, αλλά αυτό δεν έχει πώς να γίνει», λέει η αρχαιολόγος καθηγήτρια Ντιάνα Γκέργκοβα. «Εμείς δεν έχουμε ζητήσει χρήματα από το κράτος, έχουμε ρυθμίσει όλα τα νομικά προβλήματα, μένει μόνο να τελειώσουμε την έρευνα και να προετοιμάσουμε ένα ωραίο σχέδιο για την προστασία του μνημείου», εξηγεί η κα Ντέλοβα και προσθέτει:

«Στη δική μας περίπτωση έχουν περάσει 13 χρόνια από την ανακάλυψη του τύμβου. Υπήρχαν φροντίδες για τη συντήρηση, αλλά προσωρινές. Οι ανασκαφές στην αρχή καλύφθηκαν με σανίδες και νάιλον, που γρήγορα καταστράφηκαν από τις βροχές και τον άνεμο. Ύστερα το μνημείο εγκαταλείφθηκε στα φυσικά φαινόμενα και τις καταστροφές. Το χώμα επί χρόνια έπεφτε στις πέτρες του μνημείου. Ο χώρος ήδη είναι απρόσιτος από τους μεγάλους θάμνους και χόρτα που φύτρωσαν εδώ. Προς το παρόν από τον κύκλο φαίνεται μόνο μία μοναδική πέτρα, που είναι μεγάλος γρανίτης και λόγω των μεγεθών του δεν καλύφθηκε. Αυτό που εμείς θέλουμε από τους κρατικούς θεσμούς είναι να λάβουμε άδεια για τη συνέχιση των ανασκαφών και την τοποθέτηση προστατευτικού καλύμματος. Το οικόπεδο είναι ιδιωτικό, εμείς μάλιστα ανακαλύψαμε τους ιδιοκτήτες του και λάβαμε έγγραφα με την συγκατάθεσή τους για έρευνες στον θρακικό τύμβο του χωριού Στάρο Ζελεζάρε.»

Μετάφραση: Σοφία Μπόντσεβα