Η νύχτα πριν την Γέννηση του Χριστού στην λαογραφία της Βουλγαρίας ονομάζεται με διάφορους τρόπους. Ο πιο διαδεδομένος είναι η έκφραση «μπάντνι βέτσερ», δηλαδή «βραδιά του μέλλοντος», ενώ σε κάποια μέρη είναι γνωστή και σαν τα «Μικρά Κόλεντα» (Μικρά Χριστούγεννα).

Οι παλιοί λέγανε πως οι πόνοι της γέννας άρχισαν για τη Θεοτόκο στις 20 Δεκεμβρίου, αλλά ο Χριστός γεννήθηκε στις 24 του μηνός τα ξημερώματα. Από την άλλη, υπάρχει η πεποίθηση πως το γεγονός ανακοινώθηκε στις 25 Δεκεμβρίου, γιατί ειδικά όταν το μωρό είναι το πρώτο για τη λεχώνα ή αν έχει γεννηθεί όσο είναι ακόμα σκοτεινά πρέπει να το κρατήσουν μυστικό για λίγο για να μην του επιτεθούν κακά πνεύματα. Τα παλιά χρόνια την δεύτερη ημέρα μετά τη γέννα οι γυναίκες συγκεντρώνονταν στο σπίτι του νεογέννητου και έτρωγαν πίτα της Θείας Γέννησης. Αργότερα για λόγους υγιεινής καθιερώθηκε η λεχώνα με το μωρό να μην βγαίνουν 40 μέρες και να μην συναντιούνται με κανέναν για να μην αρρωστήσουν. Μόλις όμως αυτή η περίοδος τελείωνε οι γυναίκες πάλι συγκεντρώνονταν με πίτα για να «προικίσουν» το μωρό με ευχές, δώρα και χρήματα.

Το πρωί της 24^ης Δεκεμβρίου στους δρόμους έβγαιναν τα κολεντάρτσετα – μικρά αγόρια ηλικίας 8-12 χρόνων, για να ανακοινώσουν τη χαρμόσυνη είδηση για τη γέννηση του Χριστού, από πόρτα σε πόρτα.

Όπου υπήρχε νέος άντρας ή γαμπρός φορούσε την γιορτινή του φορεσιά και πήγαινε στο δάσος για να κόψει κούτσουρο για το τζάκι από αχλαδιά, δρυ ή οξιά. Το δέντρο δεν ήταν τυχαίο γιατί το κούτσουρο ονομάζεται «μπάντνικ» από την λέξη «μπάντεστε» που σημαίνει «μέλλον» και έπρεπε να καίει σιγά σιγά όλη νύχτα. Όταν ο νεαρός επέστρεφε στο σπίτι τον υποδέχονταν όλη η οικογένεια και δοξολογούσαν το Θεό, ενώ όλη τη νύχτα οι άντρες με τη σειρά φυλούσαν τη φωτιά να μη σβήσει.

Τα Χριστούγεννα συμπίπτουν με το χειμερινό ηλιοστάσιο, το οποίο τιμούσαν οι Θράκες, οι Σλάβοι και οι Πρωτοβούλγαροι πριν εκχριστιανιστούν. Έτσι οι άνθρωποι στα εδάφη της Βουλγαρίας παρά τη νέα θρησκεία συνέχισαν να συνδέουν αυτές τις γιορτές με τον δίσκο του ήλιου, σύμβολο του οποίου στην παράδοση είναι ο κύκλος. Η τελετουργική πομπή των αντρών που λέγανε τα κάλαντα μετά τα μεσάνυχτα στις 24 Δεκεμβρίου ξεκινούσε από το σπίτι του στάνενικ – του αρχηγού των λεβεντών – και επέστρεφε διαγράφοντας έναν κύκλο πάλι στην πόρτα του, όταν το δείπνο ήταν έτοιμο όλη η οικογένεια καθόταν σε κύκλο γύρω από το τραπέζι, στρογγυλά ήταν τα τελετουργικά ψωμιά – τα πρόσφορα, οι κότες ταΐζονταν το επόμενο πρωί σε έναν κύκλο με σκοινί και φτιάχνανε στεφάνια που έβαζαν στα κλαδιά των δέντρων για γονιμότητα.

Ο κύκλος ήταν σύμβολο προστασίας και όλοι και όλα έπρεπε να βρίσκονται μέσα του. Ό, τι έμενε απ’ έξω, κινδύνευε να χαθεί γιατί έμενε έξω από την τάξη. Οι άνθρωποι φοβούνται το χάος και η ανατολή του ήλιου κάθε μέρα τους δίνει τη σιγουριά πως τους έχει δοθεί άλλη μια μέρα ζωής. Στην παράδοση ο νεογέννητος ήλιος κατεβαίνει στη γη μέσα από τα κλαδιά του Παγκόσμιου Δέντρου. Αργότερα ο νεογέννητος ήλιος άρχισε να συγχέεται με τη μορφή του Θείου Βρέφους, την γέννηση του οποίου οι χριστιανοί άρχισαν να γιορτάζουν στις 25 Δεκεμβρίου μετά από διάταγμα του πάπα Λιβέριου το 334 μ.Χ.

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα

Φωτογραφίες: ΒΤΑ και αρχείο