Η Ημέρα της Βουλγαρικής Παιδείας και Πολιτισμού και της Σλαβικής Γραφής (24^η Μαΐου) είναι στενά συνδεδεμένη με το έργο των Αγίων Αδελφών Κύριλλο και Μεθόδιο. Για τη Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία, που τους ανακήρυξε αγίους, η ημερομηνία, στην οποία τους τιμά είναι 11 Μαΐου. Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ το 1980 ανακηρύσσει του Αγίους Ισαποστόλους Κύριλλο και Μεθόδιο προστάτες της Ευρώπης.

Μαρτυρίες για τους δύο αδελφούς αντλούμε από τους βίους τους, που γράφθηκαν στα τέλη του 9^ου αιώνα. Στις πρώτες ιστορικές πηγές δεν αναφέρεται η εθνική καταγωγή τους, μόνο η κοινωνική – είναι γιοι ανώτερου βυζαντινού αξιωματούχου. Αργότερα αναφέρεται ότι το γένος τους είναι βουλγαρικό, λέει ο υφηγητής διδάκτωρ των ιστορικών επιστημών Ντίμο Τσεσμετζίεφ – καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πλόβντιβ «Άγιος Παΐσιος Χιλανδαρινός», μέλος του Επιστημονικού Κέντρου «Κύριλλος και Μεθόδιος» της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Ένα μέρος των γνωμών, ότι ήταν Σλάβοι από την πλευρά της μητέρας τους, έρχονται από τον διορισμό του Μεθοδίου για διοικητή της σλαβικής περιφέρειας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος συμμετέχει σε διάφορες βυζαντινές πολιτικές και θρησκευτικές αποστολές ως θεολόγος. Τι παροτρύνει τους Αγίους Αδελφούς να δημιουργήσουν το αλφάβητο, γνωστό σήμερα ως κυριλλικό;

Σύμφωνα με τον βίο του Κωνσταντίνου-Κυρίλλου του Φιλοσόφου, στην πρώτη θέση είναι η μετάφραση ενός μέρους των βιβλίων εκκλησιαστικής λειτουργίας στη σλαβική γλώσσα, λέει ο υφηγητής Τσεσμετζίεφ. – Το 862 ο πρίγκιπας της Μεγάλης Μοραβίας Ροστισλάβ συνάπτει πολιτική ένωση με το Βυζάντιο. Μέρος της είναι η δημιουργία λειτουργικών βιβλίων για τη Μοραβία. Στους βίους αναφέρεται ότι γύρω στο 855 οι δύο αδελφοί αποσύρονται στη Μονή Πολύχρονου στη Μικρά Ασία, ο ηγούμενος της οποίας είναι ο Μεθόδιος. Υποτίθεται ότι τότε αρχίζουν τη δημιουργία της γλαγολίτικης γραφής.

Προφανώς ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ (842-867) είχε πληροφορίες ότι οι αδελφοί εκπληρώνουν με επιτυχία τις αποστολές που τους αναθέτουν. Γι’ αυτό αναθέτει στον Κωνσταντίνο-Κύριλλο τη μετάφραση των λειτουργικών βιβλίων και τη δημιουργία αλφαβήτου.

Για τις αποστολές των Αγίων Αδελφών ο υφηγητής Τσεσμετζίεφ λέει ότι είναι πρώτα απ’ όλα πολιτικές. Η πρώτη είναι στο Αραβικό Χαλιφάτο. Ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος φεύγει χωρίς τον αδελφό του ως μέρος βυζαντινής αντιπροσωπείας, η οποία λογομαχεί με ισλαμικούς θεολόγους για τον χαρακτήρα της Αγίας Τριάδας και πάνω σε άλλα πνευματικά και πολιτικά ζητήματα. Και η δεύτερη αποστολή του Κωνσταντίνου-Κυρίλλου ως θεολόγου μαζί με τον αδελφό του Μεθόδιο, στους Χαζάρους, σύμφωνα με τον υφηγητή Τσεσμετζίεφ, είναι πολιτική. Η τρίτη /στη Μοραβία/ έχει διαφωτιστικό σκοπό με πολιτικό στοιχείο, γιατί είναι αποτέλεσμα της ένωσης μεταξύ της Μεγάλης Μοραβίας και του Βυζαντίου.

Χειρόγραφα μαρτυρούν ότι το γλαγολιτικό αλφάβητο χρησιμοποιούταν στα βουλγαρικά εδάφη μέχρι τον 11^ο αιώνα, μετά μετεξελίσσεται στην Κροατία. Στη Βουλγαρία το κυριλλικό αλφάβητο /κοντά στο ελληνικό αλφάβητο, αλλά με γράμματα για τους τυπικά σλαβικούς ήχους/ αντικαθιστά το γλαγολιτικό αλφάβητο. Οι λόγιοι ήταν δίγλωσσοι – ήξεραν τα ελληνικά και τα βουλγαρικά. Τους ήταν πιο εύκολο να εργάζονται στα βουλγαρικά με την κυριλλική γραφή, απ’ ό, τι με το γλαγολιτικό αλφάβητο.

Το έργο των Αγίων Αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου δεν συνεχίζεται στη Μοραβία, η οποία σταματά να υπάρχει ως κράτος στα τέλη του 9^ου αιώνα. Το έργο τους όμως βρίσκει αληθινή άνθηση στη Βουλγαρία. Σ’ αυτό οφείλεται η πολιτιστική πρόοδος από τα τέλη του 9^ου και τις αρχές του 10^ου αιώνα, όταν ο βουλγαρικός πολιτισμός μετατρέπεται σε ευρωπαϊκό και σε πηγή πολιτιστικών κινήτρων για όλους τους σλαβικούς λαούς. Ο συνομιλητής μας συμπληρώνει ότι στη Βουλγαρία η εκκλησιαστική λειτουργία και βιβλία έχουν και αντιβυζαντινό χαρακτήρα, επειδή μέσω της αλλαγής της λειτουργικής γλώσσας αλλάζουν και οι βυζαντινοί κληρικοί. Για την τιμή προς τους δύο αδελφούς, η οποία αρχίζει από τα τέλη του 9^ου αιώνα, ο υφηγητής Τσεσμετζίεφ εξηγεί:

Η τιμή προς τους ίδιους βρίσκει έδαφος στη Βουλγαρία, όταν οι μαθητές τους Κλήμης, Ναούμ και Αγγελάριος έρχονται στη Βουλγαρία και ιδρύουν λογοτεχνικές σχολές – η μία στη Βορειοανατολική Βουλγαρία με κέντρο το Πρεσλάβ, και η άλλη στα νοτιοδυτικά βουλγαρικά εδάφη. Τα πρώτα εγκώμια για τους Κύριλλο και Μεθόδιο είναι του Κλήμεντος της Αχρίδας. Η λειτουργία συγγράφηκε από τον Κωνσταντίνο του Πρεσλάβ – βούλγαρο λόγιο από τα τέλη του 9^ου και τις αρχές του 10^ου αιώνα. Οι δύο αδελφοί ανακηρύχτηκαν Ισαπόστολοι, επειδή δημιουργούν νέα βιβλία, νέα λειτουργία για λαούς που είναι ειδωλολατρικοί. Εισάγουν νέο μοντέλο του χριστιανισμού και γι’ αυτό είναι πρωτοδιδάσκαλοι. Δημιουργούν την ιδέα για λειτουργία σε κατανοητή για τους ανθρώπους γλώσσα, το οποίο δεν έγινε δεχτό από τη Δυτική Εκκλησία μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού (τα τέλη του 17^ου αιώνα). Έτσι ο χριστιανισμός διεισδύει πιο εύκολα και γρήγορα στα σλαβικά εδάφη.

Για τα εικονογραφικά μνημεία ο υφηγητής Τσεσμετζίεφ λέει ότι μετά τον θάνατο του Κυρίλλου στη Ρώμη το 869 στον τάφο του υπήρχε μια εικόνα με κανδήλι. Στον καθεδρικό ναό της Άγιας Σόφιάς στην Αχρίδα οι απεικονίσεις των δύο αδελφών είναι από τον 11^ο αιώνα και θεωρείται ότι είναι οι πιο παλιές. Στην εκκλησία στο χωριό Κουρμπίνοβο (Βόρεια Μακεδονία), όπου οι απεικονίσεις τους είναι από τον 12^ο αιώνα, έχουν διασωθεί και επιγραφές ότι είναι διδάσκαλοι των Βουλγάρων. Στην Αχρίδα οι επιγραφές δεν έχουν διασωθεί, αλλά ο συνομιλητής μας υποθέτει ότι ήταν στο ίδιο πνεύμα, επειδή η λατρεία προς τους δύο αδελφούς σχετίζεται και με την ανάπτυξη της Βουλγαρικής Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας, που ιδρύθηκε το 1018 και υπήρχε ως βουλγαρική εκκλησία μέχρι το 1767.

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα