Ένα από τα ομορφότερα στοιχεία της βουλγάρικης παραδοσιακής φορεσιάς είναι οι πόρπες. Λεπτεπίλεπτες, μαστορεμένες με τέχνη, από διάφορα υλικά, διακοσμημένες με παράξενα σχέδια, χωρίς όμως να ξεχωρίζουν βάση των λαογραφικών ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής, αυτές οι αγκράφες αρχικά ήταν μέρος της αντρικής ενδυμασίας αλλά μετά από γυρίσματα της μοίρας έγιναν σύμβολο θηλυκότητας.

«Κατά τον Μεσαίωνα στην Βουλγαρία οι πόρπες ήταν σύμβολο κοινωνικής θέσης για τους άντρες, λέει η Γκροζντελίνα Γκεοργκίεβα από το Περιφερειακό Λαογραφικό Μουσείο του Πλόβντιβ. Τον 14^ο αιώνα όμως η χώρα μας πέρασε κάτω από Οθωμανική κυριαρχία και οι άντρες δεν είχαν πια εξουσία την οποία να επιδεικνύουν. Παρ’ όλα αυτά οι πόρπες δεν εξαφανίστηκαν, έγιναν μέρος της γυναικείας ενδυμασίας και το ασθενές φύλο έγινε ο φύλακας της παράδοσης που τις μετέφερε μέσα στο χρόνο ως τις μέρες μας. Οι πόρπες προστάτευαν την κοιλιά της γυναίκας και δη το παιδί που μπορούσε να κουβαλά μέσα της γιατί ο άντρας της πια δεν μπορούσε να το κάνει. Προστάτευαν την νέα ζωή, τη συνέχιση της γενιάς και του λαού».

Και για τις γυναίκες οι πόρπες έδειχναν κοινωνική θέση γιατί διαχώριζαν τις ανύπαντρες από τις παντρεμένες. Χαρίζονταν στην κοπέλα από την οικογένεια του αγοριού, κατά τον αρραβώνα, αλλά εν αντιθέσει με τα διακοσμητικά για το κεφάλι και το λαιμό ή τα δαχτυλίδια τα οποία η νύφη επέλεγε πότε να φορά μετά το γάμο, οι πόρπες γίνονταν απ’ αυτή τη στιγμή και μετά αναπόσπαστο κομμάτι από τον ρουχισμό της. Μάλιστα οι ανύπαντρες γυναίκες δεν επιτρέπονταν να φοράνε πόρπες.

Πέρα από την χρηστική τους σημασία οι πόρπες είχαν και μαγική δύναμη. Τις έφτιαχναν κυρίως από ασήμι για να γυαλίζουν και να αποτρέπουν το βλέμμα πιστεύοντας πως έτσι διώχνουν το κακό μάτι.

«Οι πόρπες όμως δεν είχαν μόνο αποτροπιαστική δύναμη αλλά ήταν και τρόπος μια γυναίκα να δείξει το γούστο της και να προσελκύσει τα βλέμματα, λέει η κυρία Γκεοργκίεβα. Τα σχέδια ποικίλουν. Τα πιο συνηθισμένα ήταν τα φυτικά μοτίβα μιας και η μουσουλμανική θρησκεία δεν επιτρέπει την απεικόνιση ανθρώπινων μορφών. Αλλά χαρακτηριστικά για τις βουλγάρικες πόρπες είναι τα περιστέρια και τα παγώνια, τα φίδια και κάποια συγκεκριμένα γεωμετρικά σχήματα. Κατά το δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα παρατηρούνται και μπαρόκ επιρροές».

Στην Βουλγαρία βρίσκονται και πόρπες με μορφές αγίων και χριστιανικά σύμβολα τα οποία συνήθως έφερναν μαζί τους προσκυνητές από τους άγιους τόπους. Τα μεγάλα μοναστήρια διασώζουν σημαντικές συλλογές από πόρπες, πολλές από τις οποίες είναι διακοσμημένες με λεπτεπίλεπτα δουλεμένο σμάλτο.

Αλλά πριν ακόμα από την Απελευθέρωση εμφανίστηκαν νέες τάσεις στην μόδα και ειδικά στις πόλεις όπου παρατηρείται ένα συνονθύλευμα πολιτισμών οι πόρπες αντικαταστάθηκαν από άλλα αξεσουάρ. Οι ζώνες έγιναν πολύ λεπτές από ασήμι ή χρυσό, διακοσμημένες με αγκράφες που αναπαριστούσαν φιόγκο ή σπείρα. Αν οι πόρπες παρέμεναν μέρος της ένδυσης προτιμούταν να είναι μικρές και περίπλοκα δουλεμένες. Οι γυναίκες όμως συνέχισαν να πιστεύουν στην δύναμη που έχουν οι πόρπες να προστατεύουν τον κάτοχό τους.

«Το μεγαλύτερο μυστικό που κρύβουν οι πόρπες είναι η πίστη πως μπορούν να μας προστατεύουν, καταλήγει η κυρία Γκεοργκίεβα. Οι Βούλγαροι πίστευαν πως το ανθρώπινο σώμα χωρίζεται σε πάνω και κάτω μέρος και πως το πιο αδύναμο κομμάτι είναι η μέση. Γι’ αυτό εκεί τύλιγαν μακριά σφιχτά ζωνάρια και έβαζαν σκληρές πόρπες.

Επίσης εκείνη την εποχή οι άνθρωποι πρόσεχαν πολύ τα πράγματά τους γιατί πίστευαν πως αν πέσουν στα χέρια κάποιου κακοπροαίρετου θα μπορούσαν να φορτιστούν με κακή ενέργεια και να φέρουν δυστυχία στον ιδιοκτήτη τους. Είναι ωραίο να ξέρουμε πως έχουμε πάνω μας φυλαχτά που μπορούν να σταματήσουν την ροή κακής ενέργειας προς την υπόστασή μας».

Φωτογραφίες: πρ. αρχείο, Εθνογραφικό Μουσείο Πλόβντιφ, Άνι Πετρόβα, αρχείο

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα