«Ηχώ από τα Βαλκάνια του 20^ού αιώνα: Πορτρέτα και ήχοι από τη Βουλγαρία» - έτσι ονομάζεται έκθεση με ασπρόμαυρες φωτογραφίες, που βγάλθηκαν πριν από 50 χρόνια στη Βουλγαρία και άλλες 6 βαλκανικές χώρες. Τα εντυπωσιακά στιγμιότυπα μπορούν να ειδωθούν μέχρι τις 17 Νοεμβρίου στην Εθνική Πινακοθήκη της Σόφιας.

Σε εκατοντάδες μέτρα κινηματογραφικής ταινίας και ακουστικών ηχογραφήσεων ένας αμερικανός λαογράφος έχει αποτυπώσει τις τελευταίες αυθεντικές ιστορίες από τη Βουλγαρία από τη δεκαετία του ’60 και του ’70 του περασμένου αιώνα. «Οι φωτογραφίες μας γυρίζουν σε μια εποχή που πέρασε ανεπιστρεπτί. Μιλάνε πολύ περισσότερο από τα αρχεία και τα έγγραφα» - είπε η Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας Ηλιάνα Γιότοβα, υπό την αιγίδα της οποίας διεξάγεται η έκθεση. Όλα τα 73 έργα που επιλέχθηκαν να εκτεθούν είναι του Μάρτιν Κέινιγκ.

Ποιος είναι ο άνθρωπος, τον οποίο στη χώρα μας αποκαλούν «τον τυχερό από την Αμερική»; Στις αρχές του καλοκαιριού του 1966 ένας νεαρός Αμερικανός φτάνει στη Βουλγαρία, γεμάτος θετική ενέργεια προς την αυθεντικότητα της λίγο γνωστής στις ΗΠΑ εθνοτική και μουσική κουλτούρα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Εκείνη την περίοδο ο Μάρτιν είναι καθηγητής παραδοσιακών χορών στο BarnardCollege στη Νέα Υόρκη. Φεύγει για τη Βουλγαρία με συστημένο γράμμα. Μια από τις συστάσεις που φέρει στο γράμμα, το οποίο παρουσιάζει την αποστολή του στη χώρα μας, έχει λάβει από βούλγαρο γιατρό, που μετανάστευσε στις ΗΠΑ. Ο γιατρός αυτός είναι ο Ζίβκο Ανγκελούσεφ – αδελφός του διάσημου μας καλλιτέχνη Μπορίς Ανγκελούσεφ. Έτσι από το σπίτι της οικογένειας Ανγκελούσεβι στη Σόφια αρχίζει ο δρόμος του Μάρτιν Κέινιγκ προς τη Βουλγαρία. Ο Μπορίς Ανγκελούσεφ εισάγει τον ξένο επισκέπτη στον φιλικό κύκλο του, στον οποίο είναι ο ποιητής Βαλέρι Πετρόφ και ο ζωγράφος Χρίστο Νέικοφ. Κατά την περίοδο 1966-79 ο Μάρτιν Κέινιγκ επισκέπτεται 6 φορές τη χώρα μας και συγκεντρώνει τα πολύτιμα ηχητικά πορτρέτα που φυλάσσει μέχρι και σήμερα. Κατά τη διάρκεια μιας από τις επισκέψεις του, στη συγκέντρωση στην Κοπρίβστιτσα, ακούει τη φωνή της Βάλια Μπαλκάνσκα από τη Ροδόπη.

Ο Μάρτιν είναι ένας από τους ιδρυτές Κέντρου Παραδοσιακής Μουσικής και Χορών στη Νέα Υόρκη – οργανισμός που προσφέρει επί 38 χρόνια υποστήριξη στο δικαίωμα κάθε εθνοτική ομάδα να φυλάσσει την πολιτιστική κληρονομιά της. Με τη βοήθειά του γυρίστηκαν μερικά ντοκιμαντέρ, κυκλοφόρησαν δίσκοι βινυλίου, δύο εκ των οποίων με ηχογραφήσεις από τη Βουλγαρία. Ακριβώς σε έναν απ’ αυτούς είναι και το τραγούδι «Ιζλέλ ε Ντέλιο χαϊντούτιν» σε ερμηνεία της Βάλια Μπαλκάνσκα και των γκαϊντατζήδων Στέφαν Ζαχμάνοφ και Λάζαρ Κόνεβσκι. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις του Μάρτιν Κέινιγκ, η ηχογράφηση έγινε σε μια σχολική αίθουσα στο Σμόλιαν. Ακριβώς αυτό το τραγούδι της Ροδόπης αργότερα επιλέχθηκε για τον χρυσό δίσκο, που πέταξε στο Διάστημα σε δύο διαστημικές συσκευές – Voyager 1 και 2 /1977/, ως μουσικό μήνυμα από τη Γη.

Κατά τη διάρκεια του πρότζεκτ του στη Βουλγαρία ο Μάρτιν φωτογράφησε και έλαβε με κάμερα εκατοντάδες ασπρόμαυρα στιγμιότυπα όχι μόνο στη Βουλγαρία, αλλά και στη Ρουμανία, την Ελλάδα και την Γιουγκοσλαβία. Ανάμεσά τους είναι και φωτογραφία της Βάλια Μπαλκάνσκα από την περίοδο της θρυλικής ηχογράφησης.

Τώρα ο Μάρτιν Κέινιγκ επισκέπτεται και πάλι τη χώρα μας, αλλά τώρα για να μοιραστεί τις αναμνήσεις του από εκείνη την ήδη εξαφανισμένη Βουλγαρία και για να συναντήσει ένα μέρος των ανθρώπων που συμμετείχαν και συνέβαλαν στην επιτυχία της λαογραφικής αποστολής του.

«Λυπάμαι που δε μιλάω βουλγαρικά, αλλά η τελευταία φορά που επισκέφθηκα για περισσότερο χρόνο τη χώρα, ήταν πριν από 40 χρόνια», είπε στη Σόφια ο δημιουργός της έκθεσης «Ηχώ από τα Βαλκάνια». – «Δεν είμαι φωτογράφος το επάγγελμα, αλλά αγαπάω πολύ να φωτογραφίζω τους ανθρώπους που συναντώ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ειδικά τον βούλγαρο φωτογράφο Ίβο Χατζιμίσεφ, ο οποίος με βοήθησε να οργανώσω το αρχείο μου. Με τη βοήθειά του κάναμε την έκθεση. Η έκθεση δείχνει μια σύντομη στιγμή της ιστορίας των Βαλκανίων, αλλά για μένα μια πολύ ειδική στιγμή. Εκείνη την περίοδο, όταν ερχόμουν στη Βουλγαρία μέχρι το 1979, έβλεπα πώς τα πράγματα εδώ βελτιώνονται συνεχώς, πώς η Βουλγαρία ανοίγει και οι άνθρωποι που νωρίτερα ζούσαν σε πολύ άσχημες συνθήκες, αρχίζουν να ζουν καλύτερα. Ευχαριστώ όλους τους βουλγάρους συναδέλφους που εκείνα τα χρόνια με βοηθούσαν να κάνω τις μελέτες μου, γιατί εγώ δεν είμαι επιστήμονας που ασχολείται με βαλκανικές σπουδές. Από τότε φέρω πολύ βαθιά σχέση με τη Βουλγαρία στην καρδιά μου.»

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα