Τον πλούτο και την πολυμορφία των λατρειών και των ιεροτελεστιών για γονιμότητα στην περιοχή των Βαλκανίων παρουσιάζει μουσειακή έκθεση της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας. Η έκθεση παρουσιάζεται σε πέντε αίθουσες του Εθνικού Λαογραφικού Μουσείου στο Παλάτι του Πρίγκιπα στη Σόφια και θα μείνει εκεί μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου του 2020. Μαζί μπορούν να ειδωθούν πάνω από 50 εκθέματα από την Αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, που δείχνουν εύγλωττα την ανθρώπινη προσπάθεια για γέννηση τεκνών και εγγύηση της ασφάλειας του σπιτιού και της οικογένειας. Σημαντικό μέρος της έκθεσης είναι τα αποσπάσματα ντοκιμαντέρ, που μεταφέρουν τον επισκέπτη σε τελετουργικά κέντρα στο έδαφος της νότιας γειτονικής χώρας, που σχετίζονται με τη λατρεία της γονιμότητας. Στη νυν έκθεση συμπεριλαμβάνονται και αποσπάσματα της λαϊκής δημιουργίας – τραγουδιών, παραμυθιών, αινιγμάτων, θρύλων, που συμπληρώνουν την εντύπωση για τη σημασία του θέματος στη συλλογική συνείδηση των ανθρώπων. Στην έκθεση παρουσιάζονται και υποδείγματα της κότας και του αυγού – καθολικό σύμβολο της ζωής και της γονιμότητας. «Κόκκινος πετεινός, μαύρη κότα: λατρείες της γονιμότητας, ιεροτελεστίες, έθιμα και δοξασίες» είναι ο τίτλος, υπό τον οποίο παρουσιάζεται η έκθεση, έργο τριών μουσείων της μακεδονικής πρωτεύουσας Σκοπίων.

«Η έκθεση είναι πολύ ενδιαφέρουσα, γιατί ενώνει τις προσπάθειες συναδέλφων, οι οποίοι εργάζονται σε διάφορους κλάδους του φολκλόρ και της λαογραφίας και οι οποίοι μελετούν το θέμα, και τώρα συγκεντρωθήκαμε, για να σας παρουσιάσουμε ένα ωραίο σχέδιο» - λέει ο επιμελητής της έκθεσης Γιόβαν Σουρμπάνοφσκι, λαογράφος από τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας.

«Είναι δύσκολη για διοργάνωση έκθεση, γιατί πάνω της εργάστηκαν δύο θεσμοί – το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Λαογραφικό Τμήμα στα Σκόπια του Μουσείου της Βόρειας Μακεδονίας, καθώς και ειδικοί της Σχολής Εθνολογίας και Ανθρωπολογίας. Όλοι παρουσιάζουν την ίδια προβληματική, αλλά από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Ελπίζω ότι και για το κοινό στη Βουλγαρία θα είναι ενδιαφέρον να δει το θέμα της γονιμότητας όπως είναι στο φολκλόρ μας. Εμείς, που ασχολούμαστε με λαογραφία, δεν μπορούμε να διακρίνουμε ένα έκθεμα ως πιο πολύτιμο από τα υπόλοιπα. Αλλά ο τρόπος σύνδεσής τους και τα συμφραζόμενα, στα οποία παρουσιάζεται κάθε λεπτομέρεια, είναι το πιο σημαντικό, για να γίνει αντιληπτό το θέμα στο σύνολό του από το κοινό.»

Μαζί με τις προϊστορικές μορφές, τα αρχαία σκεύη και λάμπες, η έκθεση περιέχει και πολλά αντικείμενα από καρναβάλια, γάμους και άλλες γιορτές και τελετουργίες, αφιερωμένες στις μεταβατικές στιγμές στη φύση και τη ζωή του ανθρώπου.

«Η «Κόκκινος πετεινός, μαύρη κότα» είναι έκθεση που έχει και λίγο πιο διαφορετικό σκωπτικό πρίσμα – αγγίζει λεπτά τις ερωτικές αντιλήψεις στον παραδοσιακό πολιτισμό» - λέει η βοηθός καθηγητή διδάκτωρ Ιγκλίκα Μίσκοβα, εθνολόγος του Ινστιτούτου Λαογραφίας και Φολκλόρ της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών.

«Ο καθένας εδώ μπορεί να βρει κάτι ενδιαφέρον. Πολύ κομψά και λεπτά παρουσιάζεται το θέμα της γονιμότητας, αλλά ταυτόχρονα δίνει πληροφορίες για κάθε ένα από τα στοιχεία από την Αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Τα αντικείμενα τα ξέρουμε εμείς, οι λαογράφοι και στα Βαλκάνια έχουμε πολλά κοινά στοιχεία, γι’ αυτό είναι δύσκολο κάτι να μας εκπλήξει, αλλά εδώ είναι ενδιαφέρων ο τρόπος, με τον οποίο έχουν επιλεχθεί και παρουσιαστεί. Το πρώτο που θα είναι περίεργο για το μεγαλύτερο μέρος του κοινού είναι οι μορφές της θεάς Μητέρας, που στη βάση τους μοιάζουν με σπίτι – παρατήρησα ότι προσελκύουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Επίσης έχει πολλά να δουν οι λάτρεις του λεγόμενου «πικάντικου φολκλόρ» (τραγούδια, παραμύθια, ιστορίες, αινίγματα, θρύλοι, τελετουργίες κλπ. με σεξουαλικό περιεχόμενο, μέσω του οποίου ο φολκλορικός άνθρωπος εξηγεί την ερωτική σχέση μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας - σ. σ.). Θεωρούμε ότι οι πρόγονοί μας ήταν υπερβολικά αυστηροί, σοβαροί άνθρωποι, και ένα μέρος των ερωτικών υπαινιγμών έγιναν κρυφά. Αλλά οι υπαινιγμοί αυτοί υπάρχουν στα δημοτικά τραγούδια, τις λατρείες, που εκτελούνταν και η έκθεση το δείχνει. Μέχρι και σήμερα κάνει κανείς όλα για να εξασφαλίσει γερά παιδιά, τροφή και σπίτι, αυτά είναι τα πιο ανθρώπινα πράγματα που επαναλαμβάνονται παντού».

Φωτογραφίες: Πρ. αρχείο

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα