Όπως και με την εμφάνιση οποιουδήποτε άλλου μέσου στην ιστορία – του κινηματογράφου, των εφημερίδων, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, τα κοινωνικά δίκτυα αντιμετωπίστηκαν επίσης με τεράστιο ενθουσιασμό από το κοινό. Πολύ σύντομα, όμως, ακολουθώντας το παράδειγμα του ραδιοφώνου, που χρησιμοποιήθηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως εργαλείο προπαγάνδας αντί να φέρνει κοντά τους ανθρώπους, τα κοινωνικά δίκτυα μετατράπηκαν σε ένα τεράστιο πεδίο προπαγάνδας. Το να κουνάμε το δάχτυλο στην προπαγάνδα, όμως, δεν αρκεί για την αποτελεσματική καταπολέμησή της, έγινε σαφές κατά τη διάρκεια ενός φόρουμ στη Σόφια αφιερωμένο στην παραπληροφόρηση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι ρίζες αυτού του κακού - της προπαγάνδας, βρίσκονται ήδη στο πρόσφατο παρελθόν της περιοχής - υπενθύμισε ο Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, ο πρώτος Βούλγαρος συγγραφέας που προτάθηκε για το Βραβείο Μπούκερ.

«Στις κοινωνίες της Ανατολικής Ευρώπης, αυτό συνέβη επειδή για μισό αιώνα μας ακτινοβολούσε μια ωμή προπαγάνδα - ανέλυσε ο συγγραφέας του «Χρονοκαταφύγιο» και έθεσε τη λογική ερώτηση: - Γιατί δεν έχουμε ανοσία στις ψεύτικες ιδεολογίες αφού γνωρίζουμε αυτή την προπαγάνδα;».

«Από τη μια πλευρά, η προπαγάνδα του παρελθόντος ήταν εύκολα αναγνωρίσιμη και αναποτελεσματική. Από την άλλη, δημιούργησε μόνιμη δυσπιστία στη δημόσια ομιλία, δυσπιστία στις θέσεις των δικών σας κρατικών θεσμών. Η κομμουνιστική προπαγάνδα είχε φύγει, αλλά η δυσπιστία παρέμενε. Όταν εμφανίστηκε η ρητορική του λαϊκισμού και άλλαξε η γλώσσα, βρεθήκαμε ξαφνικά απροετοίμαστοι και μπερδεμένοι. Η δύναμη της γεύσης που υποτίθεται ότι είχαμε αναπτύξει ως αντίσταση κατά τον κομμουνισμό ξαφνικά κατέρρευσε μπροστά στις πιο δελεαστικές ανοησίες ότι η γη είναι επίπεδη, ότι η ανθρωπότητα θα εξαφανιστεί μετά από μια αποκάλυψη που έρχεται πολύ σύντομα, και ούτω καθεξής.»

Τα μηνύματα ότι αυτό το είδος ομιλίας μπορεί να είναι όχι απλώς αστείο, αλλά πραγματικά επικίνδυνο, δεν άργησαν να έρθουν. Ένα από αυτά ήταν η πανδημία της Covid-19, όταν συνειδητοποιήσαμε ότι η θόλωση της αλήθειας μπορεί να έχει μοιραίες συνέπειες για την ανθρώπινη σωματική επιβίωση. Τον Φεβρουάριο πέρσι ακολούθησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, η αρχή του οποίου όμως ήταν προκαθορισμένη χρόνια νωρίτερα στο έδαφος της προπαγάνδας. Δυστυχώς, θα συνεχιστεί έτσι, πολύ μετά τη σιωπή των όπλων, αφού, σύμφωνα με τα λόγια του Γκοσποντίνοφ, «οι πόλεμοι προπαγάνδας διαρκούν πάντα περισσότερο από τους πραγματικούς και σε αυτούς δεν υπογράφονται ανακωχές, ούτε διαλύονται στρατοί».

Σε μια διχασμένη κοινωνία, της οποίας ο καθρέφτης είναι ακριβώς τα κοινωνικά δίκτυα, οι διαφορετικές απόψεις που αποτελούν τη βάση της ανάλυσης κάθε γεγονότος βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση και σε μια διαδικασία αμοιβαίας άρνησης. Η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία μας το έδειξαν για άλλη μια φορά, και αν το πρώτο, τουλάχιστον προς το παρόν, είναι υπό έλεγχο, το αποτέλεσμα του δεύτερου εξακολουθεί να καλύπτεται από ομίχλη, τροφοδοτούμενο περαιτέρω από το μείγμα πραγματικότητας και φαντασίας που παρουσιάζεται στο κοινό μέσω των ΜΜΕ. Ωστόσο, αργά ή γρήγορα αυτή η σύγκρουση πρέπει να τερματιστεί. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών θα ξεκινήσουν αργά ή γρήγορα, προβλέπει η δημοσιογράφος και διεθνής αναλυτής Ζορνίτσα Ιλίεβα:

«Κατά τη γνώμη μου, θα οδηγήσει σε μια νέα διάσκεψη της Γιάλτας, την στιγμή που οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα θα αναγκάσουν την έναρξη κάποιων συναντήσεων στις οποίες θα αναζητήσουν κάποια διέξοδο. Δεν λέω ότι αυτό θα συμβεί αύριο, ούτε ότι μετά την τελική κατάληψη του Μπαχμούτ, η Ουκρανία θα καταρρεύσει σε σημείο να αποδεχτεί τους όρους της Ρωσίας για ειρηνευτικές συνομιλίες. Και το αν η Ουκρανία θα διαλυθεί ή όχι, μέσα σε ποια όρια θα συνεχίσει να υπάρχει, θα εξαρτηθεί τόσο από την έκβαση των εχθροπραξιών όσο και από τις επερχόμενες διαπραγματεύσεις».

Μετάφραση: Άιλιν Τόπλεβα