Επιστήμονες από το Ινστιτούτο για τη Μελέτη των Τεχνών της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών - ΒΑΕ, μελετούν 37 βουλγαρικές εκκλησίες μερικά χρόνια τώρα, προκειμένου να παρουσιάσουν μια συστηματική περιγραφή της μνημειακής εκκλησιαστικής ζωγραφικής του 16ου αιώνα στους τόπους μας. Η πολυτελής έκδοση «Ευρετήριο τοιχογραφιών από τον 16ο αιώνα στη Βουλγαρία» συνοδεύεται από πλούσιες εικόνες που δημιουργήθηκαν από τα χέρια καλών ζωγράφων.

Τότε η χώρα μας αποτελούσε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο βουλγαρικός πληθυσμός – εκτός από την εκπλήρωση υποχρεώσεων, απολάμβανε και ορισμένα δικαιώματα. Ένα από αυτά του επιτρέπει να διατηρήσει τη χριστιανική του πίστη, όπως μαρτυρεί και ο Παΐσιι Χιλεντάρσκι. «Σε αυτά τα χρόνια ο Τούρκος βασιλιάς έδωσε ελευθερία στους χριστιανούς να χτίσουν εκκλησίες», έγραψε στη βιογραφία του αγιογράφου και αγιογράφου Αγίου Πιμέν Ζογκράφσκι.

«Εμφανίζονται νέοι ναοί με πολύ διαφορετικές διακοσμήσεις - λέει η καθ. Μπίσερκα Πενκόβα, επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας. - Κάποια μοναστήρια χτίστηκαν και χρηματοδοτήθηκαν, για παράδειγμα το Ροζένσκι στα τέλη του 16ου αιώνα. Την ίδια εποχή χτίστηκαν μοναστήρια γύρω από τη Σόφια και μαζί με τα παλαιότερα σχημάτισαν το λεγόμενο Άγιο Όρος της Σόφιας - ένα δίκτυο μικρότερων μοναστηριών που έγιναν πνευματικά κέντρα. Σε αυτά συλλέγεται λογοτεχνία και οι ναοί τους είναι διακοσμημένοι. Εδώ θα προσθέσω και μερικές μητροπολιτικές εκκλησίες, για παράδειγμα αυτή στο Νεσέμπαρ. Όσο καλύτερα στολίζεται ο ναός, τόσο καλύτεροι οι ζωγράφοι – όλα αυτά μιλούν για το κύρος, το υψηλό επίπεδο τόσο του πληθυσμού όσο και του εκάστοτε μητροπολίτη».

Οι ζωγράφοι αυτών των θρησκευτικών κέντρων προέρχονταν από διάφορα μέρη της Βαλκανικής χερσονήσου, κυρίως από τη Βόρεια Ελλάδα, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές που επισυνάπτονται στις εικόνες. Ωστόσο, τα ονόματά τους παραμένουν άγνωστα, αφού οι καλλιτέχνες δεν γίνονται αντιληπτοί ως αληθινοί δημιουργοί, αλλά μόνο ως αγωγοί της πρόνοιας του Θεού.

Στην έρευνά τους, οι επιστήμονες συνάντησαν αρκετές εκκλησίες, για τις οποίες δεν υπήρχαν πληροφορίες μέχρι τώρα. Έκπληξη είναι και οι τοιχογραφίες της ανακαινισμένης εκκλησίας της Μονής Ντιβοτίνσκι «Αγία Τριάδα».

«Το μοναστήρι Ντιβοτίνσκι είναι μια νέα τοποθεσία - προσθέτει η καθ. Μπίσερκα Πενκόβα - Οι τοιχογραφίες αποκαλύφθηκαν αφού οι αναστηλωτές άρχισαν να αφαιρούν τα σημάδια που τις είχαν καλύψει. Εγώ ο ίδιος δεν τους έχω δει ακόμη, γιατί οι μοναχοί δεν επιτρέπουν προς το παρόν μαζικές επισκέψεις. Αλλά είναι πραγματικά ένα πολύ ενδιαφέρον μνημείο».

Δυστυχώς, πολλές από τις τοιχογραφίες στους θρησκευτικούς χώρους που μελετήθηκαν είναι σε άθλια κατάσταση και μια μέρα μόνο τα γραπτά των μελετητών θα τις μαρτυρήσουν.

«Είναι μια κουβέντα για το κράτος, για τις ευθύνες - δυστυχώς, αυτό είναι ένα πολύ περίπλοκο και διφορούμενο ζήτημα - λέει η καθ. Μπίσερκα Πενκόβα. – Ποιανού είναι η ευθύνη; Το βασικό πρόβλημα είναι το θέμα της διαχείρισης. Αν υπάρχουν ιδιοκτήτες, υπάρχει φροντίδα, υπάρχουν πιθανότητες διατήρησης. Υπάρχουν όμως πολλές περιπτώσεις εγκαταλελειμμένων, από καιρό εγκαταλειμμένων μικρών μοναστηριών ή ναών που έχουν μείνει εκτός οικισμού, που δεν μπορούν να συντηρηθούν. Και, δυστυχώς, καταρρέουν».

Μετάφραση: Άιλιν Τόπλεβα