Στον καθεδρικό ναό Βότιβκίρχε (Votivkirche) της Βιέννης πρόσφατα παρουσιάστηκε η έκθεση “Kreuzweg” (Σταυροδρόμι) του βούλγαρου εικονογράφου Ντιάν Κόστοβ. Πρόκειται για την δεύτερη μεγαλύτερη εκκλησία στην Βιέννη την οποία επισκέπτονται πολλοί ξένοι. Η έκθεση ήταν ουσιαστικά ένας λαβύρινθος με πίνακες, εικόνες, τοιχογραφίες και αφίσες.

Μετά την είσοδό τους στον ναό οι επισκέπτες της έκθεσης έμπαιναν σε ένα σταυροδρόμι απ’ όπου μπορούσαν να κινήσουν προς διάφορες κατευθύνσεις. Ο ένας δρόμος ήταν αναπαράσταση μιας εθνικής οδού, μήκους 40 μέτρων, με ταμπέλες γεμάτες με κοινωνικά μυνήματα – να είμαστε πλούσιοι, να μην γερνάμε, να είμαστε υγιείς. Αυτό το μέρος της έκθεσης συμβόλιζε τους πειρασμούς, την αλαζονεία του ανθρώπου και τον καταναλωτισμό.

«Μετά την εθνική οδό οι επισκέπτες έμπαιναν σε μια αίθουσα με καθρέφτες πάνω στους οποίους έγραφε τις 10 εντολές, διηγείται ο ίδιος ο καλλιτέχνης στο Ράδιο Βουλγαρία. Από το ταβάνι κρεμόταν ένα αγκάθινο στεφάνι με διάμετρο 2 μέτρα. Ο καθένας έβλεπε τον εαυτό του στον καθρέφτη και ταυτόχρονα είχε την αίσθηση ότι βρίσκεται μέσα στο αγκάθινο στεφάνι».

Το επίκεντρο της έκθεσης ήταν στο κεντρικό κλίτος του ναού όπου βρίσκεται ένα γλυπτό, ύψους 11 μέτρων, το οποίο αναπαριστά τον Χριστό. Εκεί οι επισκέπτες μπορούσαν να δουν 72 εικόνες, αφίσες, τοιχογραφίες και ζωγραφιές πάνω από τις οποίες υπήρχε αναπαράσταση πουλιών σε πτήση.

Στο τέλος βρισκόταν η εγκατάσταση «Ποιός είσαι εσύ;». Μια εκόνα με καθρέφτη έδινε την δυνατότητα στους επισκέπτες να κοιτάξουν τον εαυτό τους μέσα από τα μάτια του Θεού και να δουν τις πράξεις τους, τις επιθυμίες τους, την συνείδησή τους και να αναρωτηθούν για σημαντικά υπαρξιακά θέματα – για τον δρόμο, το νόημα και την σωτηρία μέσω του να βασιζόμαστε στον Θεό.

«Ελπίζω οι άνθρωποι να μπορούν να βρίσκουν ελπίδα στους κρίσιμους καιρούς που ζούμε, είπε ο Ντιάν ο οποίος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, όταν δημιουργεί, σαν όργανο της Θείας Πρόνοιας. Όσοι μοιράστηκαν τις εντυπώσεις τους από την έκθεση λένε ότι τους άγγιξε στην καρδιά, ότι πρόκειται για ένα φιλοσοφικό βίωμα που τους έκανε να σκεφτούν για την τιμή της επιλογής. Κοντά στην Βότιβκίρχε βρίσκεται το πανεπιστήμιο και την έκθεση επισκέπτονταν πολλοί νέοι άνθρωποι οι οποίοι μοιράζονταν ότι βλέπουν μια νέα, σύγχρονη ανάγνωση της θρησκευτικής τέχνης, κάτι που τους κάνει να νιώθουν μια εγγύτητα με το θέμα, που τους κάνει να θέλουν να στραφούν στην ίδια την πίστη. Η πίστη είναι θεμελιώδης στην ζωή κάθε ανθρώπου. Χωρίς αυτήν η ζωή είναι πιο δύσκολη αλλά αν βασίζεσαι στον Θεό Εκείνος βοηθάει. Η σύζυγός μου, Μιλένα Τάσκοβα, με βοήθησε να υλοποιήσουμε αυτήν την ιδέα και ο σκοπός μας ήταν ακριβώς αυτός – η τέχνη μας να είναι σύγχρονη, συγκινητική και κατανοητή. Στην εποχή μας δεν είναι αρκετό να ζωγραφίσεις ένα έργο και να το δείξεις γιατί οι άνθρωποι πλέον θέλουν να συμμετέχουν. Υπάρχουν αριστουργήματα τα οποία όμως ήταν σημαντικά για τον καιρό που δημιουργήθηκαν. Οι άνθρωποι πια δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτά. Στα τέλη του 19^ου αιώνα η θρησκευτική τέχνη αποτελούσε το 95% από την παγκόσμια τέχνη, σήμερα είναι μόλις το 3-4%. Τα έργα των ιδιοφυών καλλιτεχνών του παρελθόντος είναι πια μέρος των διαφημίσεων και οι άνθρωποι έχουν κορεστεί να τα βλέπουν. Ζωγραφίζω σε εκκλησίες εδώ και 30 χρόνια και μου έχει κάνει εντύπωση ότι όταν ζωγραφίζω βάση των παλιών προτύπων οι άνθρωποι αδιαφορούν, ρίχνουν μια ματιά και δεν εμβαθύνουν στην μορφή. Όταν όμως κάνω κάτι λίγο διαφορετικά, όταν αφήσω κάποιο υπονοούμενο, αμέσως τους κινείται η περιέργεια και επιστείνουν την προσοχή τους».  

Στην αρχή της επιδημίας του κορονοϊού ο Ντιάν Κόστοβ ζωγράφισε την εικόνα «Παναγία – Προστάτιδα» και την δώρισε στο νοσοκομείο Πιρογκόβ ως ένδειξη ευγνωμοσύνης στους γιατρούς. Το 2021 στην Εθνική Οδό «Σόφια-Βίντιν» τοποθέτησε την εγκατάσταση «Η ζωή είναι πιο δυνατή» με την οποία εξέφρασε την ελπίδα του ότι αν είμαστε αλληλέγγυοι η ζωή θα νικήσει. 

«Για μένα η πανδημία ήταν μια δοκιμασία γιατί εμείς οι άνθρωποι για άλλη μια φορά ξεχαστήκαμε και νομίζουμε ότι μπορούμε να κάνουμε τα πάντα χωρίς να υπολογίζουμε τον Θεό, ζούμε σαν Εκείνος να μην υπάρχει, λέει ο καλλιτέχνης. Αλλά ένας αόρατος ιός μπορεί να κλείσει όλον τον κόσμο και να αφανίσει μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Δεν ξέρω αν συνειδητοποιήσαμε τα ηθικά διδάγματα από αυτήν την εμπειρία, βλέπω ότι οι άνθρωποι γρήγορα συνήλθαν από το στρες και επέστρεψαν στην παλιά τους ζωή. Ελπίζω τουλάχιστον αφού μείναμε λίγο καιρό αποκλεισμένοι να καταλάβαμε ότι το να είμαστε μαζί είναι πολύ σημαντικό».

Ο Ντιάν είχε την πρώτη του επαφή με την θρησκευτική τέχνη στο δωμάτιο της γιαγιάς του όπου είδε μια εικόνα της Παναγίας.

«Από μικρός με έλκυε η πίστη, λέει εκείνος. Αγόρασα το πρώτο μου Ευαγγέλιο από μια αντικερί τον καιρό του σοσιαλισμού. Όταν άρχισα να παίρνω μαθήματα ζωγραφικής, γύρω στα 10 μου χρόνια, στο ατελιέ του μεγάλου δάσκαλου, Αναστάς Κωνσταντίνοβ, είδα σε έναν από τους τοίχους να γράφει με κάρβουνο, «Θα τους γνωρίσετε από τους καρπούς τους». Ο δάσκαλος μου εξήγησε ότι οι άνθρωποι είναι αναγνωρίσιμοι από τις πράξεις τους. «Το ίδιο ισχύει και για τους ζωγράφους, μου είπε εκείνος. Κάνε έτσι ώστε μια μέρα να είσαι αναγνωρίσιμος». Αυτά τα λόγια τυπώθηκαν στην μνήμη μου και προσπαθώ να τα εφαρμόζω μέχρι σήμερα».

Κείμενο: Ντιάνα Τσανκόβα

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα