Για τρίτη συνεχή φορά και για 11^η συνολικά φορά η Βουλγαρία θα συμμετάσχει με δικό της περίπτερο στο 60ό Μπιενάλε Τέχνης της Βενετίας που διεξάγεται από τις 20 Απριλίου έως τις 24 Νοεμβρίου. Μετά από εθνικό διαγωνισμό που διοργάνωσε το υπουργείο Πολιτισμού επελέγησαν 17 πρότζεκτ από τα οποία η κριτική επιτροπή διάλεξε ένα το οποίο θα μας εκπροσωπήσει σ’ αυτό το σημαντικό πολιτιστικό γεγονός.

«Το βασικό στοιχείο όλων των πρότζεκτ ήταν η κοινωνική δέσμευση και τα πολιτικά σχόλια, είπε για το Ράδιο Βουλγαρία ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής, καθηγητής διδάκτωρ Βενελίν Σουρέλοβ. Η βουλγάρικη καλλιτεχνική σκηνή εξελίσσεται και συμβαδίζει με τα παγκόσμια δρώμενα. Το θέμα που επέλεξε φέτος ο επιμελητής του Μπιενάλε, Αντριάνο Πεντρόζα, έχει τον τίτλο «Stranieri Ovunque» (Ξένοι παντού). Η Βουλγαρία συμμετέχει με το πρότζεκτ «Οι γείτονες». Στην βάση του πρότζεκτ βρίσκεται το τραύμα από το κομμουνιστικό παρελθόν και το πως μιλάμε ή σιωπούμε γι’ αυτό. Πρόκειται για μια επιστημονική, εικαστική και διαδραστική μελέτη της μνήμης για την πολιτική βία που κληρονομήσαμε. Αυτό είναι ένα πολύ περίπλοκο και αντικρουόμενο θέμα για την βουλγάρικη κοινωνία. Το πρότζεκτ είναι έργο του Τζούλιαν Σεχιριάν, της Κρασιμίρα Μπούτσεβα και της καθηγήτριας Λίλια Τοπούζοβα. Το πρότζεκτ προσεγγίζει την πολιτική και θεσμική βία μέσα από το βλέμμα των θυμάτων και των μαρτύρων. Υπάρχουν και τεχνολογίες που δομούν ένα ψυχολογικό περιβάλλον σαν ενεργή σκηνογραφία. Ο θεατής βαδίζει το δικό του μονοπάτι μέσα από τα ντοκουμέντα».

Το πρότζεκτ «Οι γείτονες» είναι αποτέλεσμα περίπου 20 χρόνων ερευνών και 8 χρόνων συνεργασίας μεταξύ των τριών καλλιτεχνών που είναι επιστήμονες και ερευνητές. Έχει παρουσιαστεί ήδη το 2022 στην Αστική Πινακοθήκη στην Σόφια, επίσης στο Τορόντο στον Καναδά και στο Πρίνστον στις ΗΠΑ. Για τον εκθεσιακό χώρο του Μπιενάλε της Βενετίας το συμπλήρωσαν και το τροποποίησαν ειδικά για την αίθουσα «Tiziano» στο Centro Culturale Don Orione Artigianelli, κοντά στην γέφυρα της Ακαδημίας καλών Τεχνών στην Βενετία.  

«Όλο το περίπτερο αποτελεί έναν πραγματικό Οίκο Μνήμης με διάφορα δωμάτια, λέει ο επιμελητής του πρότζεκτ, Βασίλ Βλαντιμίροβ. Το πρώτο δωμάτιο είναι το καθιστικό – το πιο δημόσιο δωμάτιο ενός σπιτιού. Το καθιστικό του πρότζεκτ είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους που έχουν βιώσει πολιτική καταπίεση αλλά μπορούν να μιλάνε ανοιχτά γι’ αυτό το θέμα. Σ’ αυτόν τον χώρο οι επισκέπτες ακούνε συνεντεύξεις, βλέπουν προβολές και ήχους από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Μπέλενε και το Λόβετς. Το δεύτερο δωμάτιο είναι αφιερωμένο σ’ αυτούς που θυμούνται αυτά τα χρόνια αλλά για διάφορους λόγους επιλέγουν την σιωπή ή μιλάνε με υπονοούμενα και έμμεσα γι’ αυτά τα γεγονότα. Το τρίτο δωμάτιο είναι η κουζίνα όπου όλα είναι λευκά και εκεί δεν υπάρχουν λέξεις. Όλα είναι αφηρημένα. Αυτό το δωμάτιο είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να μιλήσουν – στους νεκρούς και αυτούς που έχουν ξεχάσει τι έχουν περάσει. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι ανακηρύχτηκαν άδικα για «ξένοι» στην ίδια τους την χώρα. Οι θεατές είναι ενεργοί σ’ αυτούς τους χώρους, κινούν τα έπιπλα, βιώνουν έντονα όσα συμβαίνουν. Στόχος του πρότζεκτ είναι από την μια να διαφωτίσει αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο από την βουλγάρικη ιστορία αλλά και μας ωθεί να σκεφτούμε θέματα όπως η ταυτότητα, το να ανήκεις, η πολιτική καταπίεση (που δεν είναι ιδία μόνο για τα κομμουνιστικά καθεστώτα) και οι επιπτώσεις της. Επικεντρωνόμαστε σε ένα πολύ πιο γενικό θέμα όπως είναι τα τραυματικά γεγονότα – ατομικά και συλλογικά και το τι θυμόμαστε απ’ αυτά».

Κατά τα χρόνια του σοσιαλισμού, όταν πολλοί λίγοι άνθρωποι είχαν το προνόμιο να ταξιδεύουν εκτός συνόρων, η Βουλγαρία συμμετείχε στο μπιενάλε 2 φορές. Τώρα για τρίτη συνεχή χρονιά η χώρα μας θα εκπροσωπηθεί από καλλιτέχνες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό.

Η Λίλια Τοπούζοβα διδάσκει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο. Είναι σεναριογράφος του ντοκιμαντέρ «Το πρόβλημα με τα κουνούπια και άλλες ιστορίες» του σκηνοθέτη Αντρέι Παούνοβ. Το ντοκιμαντέρ έχει λάβει διεθνή βραβεία και συμμετείχε στην 46^η έκδοση της Διεθνούς Εβδομάδας Κριτικής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου στις Κάννες.  

«Εμείς οι επιστήμονες προσπαθούμε να διηγηθούμε την ερευνητική μας εργασία γιατί αλλιώς οι κόποι μας δεν φτάνουν στο ευρύ κοινό, λέει η Τοπούζοβα. Μελετάμε αρχεία που ήταν εκ προμελέτης κατεστραμμένα. Προσπαθούμε να βρούμε τρόπο έκφρασης της σιωπής και του πόνου».

Ο Τζούλιαν Σεχιριάν μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ και την Σόφια. Είναι διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης και των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Δημιουργεί αρχιτεκτονικές εγκαταστάσεις και πειραματίζεται με τις νέες τεχνολογίες.

Η Κρασιμίρα Μπούτσεβα ζει στο Λονδίνο. Δίνει διαλέξεις στο Κολλέγιο Επικοινωνιών που είναι μέρος του Πανεπιστημίου Τεχνών της πόλης. Τα τελευταία 7 χρόνια μελετά τον κομμουνισμό στην Ανατολική Ευρώπη.

«Το παρόν είναι πολύ αμφιλεγόμενο, λέει ο Βενελίν Σουρέλοβ. Οι σύγχρονοι άνθρωποι δείχνουν αδιαφορία προς το παρελθόν, προς την μνήμη, προς τα φαντάσματα αλλά ταυτόχρονα φέρονται σαν θύματα. Οι ερμηνείες του παρελθόντος πάντα έχουν πόλους και αυτό φαίνεται πολύ έντονα στην βουλγάρικη κοινωνία. Το παρόν μας είναι πολύ ευαίσθητό και αυτό είναι σαφές μόλις υπάρξουν προσπάθειες για κάποιον κοινωνικό διάλογο. Αλλά κάποια στιγμή θα πρέπει να κατανοήσουμε το παρελθόν για να σταματήσουμε να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη».  

Επιμέλεια και μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα