Η κατασκευή της Παλιάς Σόφιας ξεκίνησε στην γειτονιά ανάμεσα στο Παλάτι και τον σιδηροδρομικό σταθμό - τον κεντρικό δρόμο που συνέδεε τη ζωή στην πόλη. Σε αυτόν τον χώρο, οι άνθρωποι όχι μόνο ικανοποιούνταν την ανθρώπινη ανάγκη τους για επικοινωνία, αλλά και επηρέαζαν και την αρχιτεκτονική, πολιτιστική και επιχειρηματική ανάπτυξη της πρωτεύουσας.

Η φετινή έκδοση του φεστιβάλ «KvARTal» μας επιστρέφει ακριβώς στα χαμένα εκείνα χρόνια, για να νιώσουμε την ψυχή της πόλης όπως ήταν πριν τις 9 Σεπτεμβρίου 1944.

«Εδώ και σχεδόν εννέα χρόνια, η πρωτοβουλία «KvARTal» αγωνίζεται να έχουμε ένα παλιό κέντρο, γιατί η Σόφια το αξίζει - λέει η Μαρτίνα Στέφανοβα, η διοργανώτρια του φεστιβάλ. - Η παλιά μποέμ συνοικία. Πολλοί τεχνίτες βρίσκονταν εδώ, το παζάρι μπροστά από τα λουτρά, και γύρω γύρω τα σπίτια των εθνεγερτών, των γιατρών, των εμπόρων. Ήταν επίσης ένα πολιτιστικό κέντρο και στέγαζε την «Πινακοθήκη των Έξι» - μια από τις πρώτες από τις οποίες ξεκίνησε η βουλγαρική τέχνη στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Πολλά πράγματα θα μας ταξιδέψουν στο «Πνεύμα της Παλιάς Σοφίας», που είναι το όνομα του φεστιβάλ. Στόχος μας είναι να το φέρουμε στο φως και να πούμε την ιστορία πριν εξαφανιστεί ή αντικατασταθεί».

Από τις 13 έως τις 15 Σεπτεμβρίου, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της πόλης θα μπορούν να περπατήσουν σε ειδικά «απελευθερωμένους» πεζόδρομους, να συμμετάσχουν σε μερικές από τις ιστορικές περιηγήσεις, να ακούσουν μουσική από την εποχή, να ζωγραφίσουν γκράφιτι, να μεταμορφωθούν με ρετρό ρούχα, να απολαύσουν την παρέλαση παλιών αυτοκινήτων και την εγκατάσταση «Φως από το παρελθόν». Στο φόρουμ «KvARTal», παρουσία ιδιοκτητών κτιρίων, εκπροσώπων θεσμών και πολιτικών, θα τεθεί το ζήτημα της διατήρησης και την ανακαίνισης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

«Ένα από τα κύρια πράγματα είναι να σωθούν τα σπίτια, αλλά αυτό είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο, γιατί πολλά από αυτά έχουν αφαιρεθεί από τη λίστα των πολιτιστικών μνημείων και άλλα θέλουν να τα γκρεμίσουν. Και όταν ανοίξει αυτή η λίστα, εμφανίζεται η τρομακτική εικόνα, ότι το 70% όσων έχουν χτιστεί στη γειτονιά πρέπει να γκρεμιστεί και να ξαναχτιστεί», αποκαλύπτει τη θλιβερή εικόνα η Μαρτίνα Στέφανοβα. Ωστόσο, η ίδια τρέφει λίγη ελπίδα βλέποντας πώς η γειτονιά, με τη βοήθεια των πολιτικών προσπαθειών, παράδειγμα της οποίας είναι το «KvARTal», αρχίζει να αλλάζει. Γι' αυτό μας οδηγεί σε ένα από τα αγαπημένα της σωζόμενα κτίρια, που χτίστηκε το 1911 για την οικογένεια του Ζαχάρι Φουτέκοφ, εκδότη βιβλίων και αδερφό της Ράινα Κνιαγκίνια.

«Το κτίριο είναι ένα μοναδικό έργο τέχνης από την περίοδο της Απόσχισης, όταν στην αναδυόμενη τεχνική επανάσταση –όπως η σημερινή ψηφιακή– οι άνθρωποι ήθελαν να ξεφύγουν από τη μαζική παραγωγή και να επιστρέψουν στη φύση. Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που εμφανίστηκε το κίνημα Art Nouveau που επαναλαμβάνει φυτικά μοτίβα σε κτίρια. Τέτοιο είναι και το σπίτι των Φουτέκοβι, αφού από την πόρτα, τα μπαλκόνια και την πρόσοψη όλα είναι σαν ζωγραφιά. Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι ότι μπροστά στέκεται ένας αετός με τεντωμένα φτερά, κρατώντας στα πόδια του κλαδιά δάφνης και έναν ειλητάριο με την επιγραφή: Vincit Veritas («Η αλήθεια νικάει»).»

Η ζωή ενός Βούλγαρου εκείνα τα χρόνια ήταν ευχάριστη, πολιτιστική και μποέμ, σύμφωνα με την Μαρτίνα Στέφανοβα. Αυτή είναι η εποχή μετά την Απελευθέρωση (1878), όταν, σύμφωνα με τα λόγια της, οι πρώτοι πολιτικοί και εθνεγέρτες άφησαν ένα φωτεινό σημάδι για τις επόμενες γενιές. Αυτή είναι η εποχή κατά την οποία η βουλγαρική διανόηση ταξίδευε στην Ευρώπη και επικοινωνούσε με μεγάλες προσωπικότητες στη Βιέννη, το Παρίσι και άλλες πρωτεύουσες.

«Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι στις αρχές του περασμένου αιώνα ανέβηκαν τα πρώτα σύγχρονα κονστρουκτιβιστικά έργα στο Εθνικό Θέατρο - προσθέτει η Μαρτίνα Στέφανοβα. Οι ηθοποιοί ήταν με κοστούμια που έμοιαζαν με το στυλ του Πικάσο - γεωμετρικές φιγούρες αντί για σώματα. Ένα άλλο ενδιαφέρον γεγονός είναι ότι η όψη του Φεστιβάλ «KvARTal2024 – Το πνεύμα της Παλιάς Σόφιας» εμπνεύστηκε από τον δημιουργό του θυρεού της πρωτεύουσας Χαραλάμπι Τάτσεφ».

Όλοι αυτοί οι ευφυείς και προοδευτικοί άνθρωποι ζούσαν σε μια κοινωνία, πρόθυμοι να αναπτυχθούν και να προχωρήσουν προς ένα λαμπρό μέλλον, ώσπου το 1944 συνέβη μια πραγματική καταστροφή με τους νέους κυβερνώντες που δεν δίστασαν να καταστρέψουν την διανόηση και την αστική ζωή. Οι κομμουνιστές άρχισαν να κατεδαφίζουν ή να εθνικοποιούν τα κτίρια των μποέμ στην πρωτεύουσα, να χτίζουν στη θέση τους κτίρια χωρίς φαντασία και πνεύμα.

«Ζούμε σε ένα εξαιρετικά αποδιοργανωμένο αστικό περιβάλλον. Μετά τη μετάβαση, πολύ γρήγορα καβαλήσαμε τον καπιταλισμό και προσπαθώντας να φτάσουμε στη Δύση, στη βιασύνη της νέας εποχής αφήσαμε την εκπαίδευση και τον πολιτισμό πίσω. Αλλά αυτή η πρόοδος συμβαίνει μέσω αυτών, και εμείς έχουμε χάσει τη μνήμη μας για το κατασταλτικό καθεστώς που είχε στόχο να καταστρέψει ό,τι γεννήθηκε πριν από το 1944. Γι' αυτό στόχος μας είναι να ανακτήσουμε αυτή τη μνήμη, γιατί χωρίς πολιτισμό δεν έχουμε αξίες, δεν έχουμε εκπαίδευση και θα καταλήξουμε πίσω στις σπηλιές. Η μετάβαση έχει ήδη περάσει και είναι καιρός να ξαναφέρουμε το σύστημα αξιών».

Και κάτι ακόμα - ο αληθινός πατριώτης είναι αυτός που νοιάζεται για την ιστορία και θέλει να τη μεταφέρει στο μέλλον», λέει η Μαρτίνα Στέφανοβα.

Κείμενο: Ντιάνα Τσανκόβα

Μετάφραση: Άιλιν Λάζοβα