Το πρωί των Χριστουγέννων παντού έχει διαδοθεί η χαρμόσυνη είδηση στη Γη, ότι γεννήθηκε ο Υιός του Θεού, γι’ αυτό η ημέρα είναι ιδιαίτερη και πρέπει να γιορταστεί με ειδική προσοχή και πολλές εορταστικές τελετουργίες. Μετά την Αγία Νύχτα, όταν οι Βούλγαροι μαζεύονται στο τραπέζι της Παραμονής των Χριστουγέννων, έρχονται τα πολυαναμενόμενα Χριστούγεννα, τα οποία γιορτάζονται στη χώρα μας στις 25 Δεκεμβρίου, όταν τελειώνει η Νηστεία των Χριστουγέννων και τα σπίτια των ανθρώπων ανοίγουν, για να υποδεχθούν καλούς επισκέπτες. Τα Χριστούγεννα ονομαστική γιορτή έχουν όσοι φέρουν τα ονόματα Χριστίνα, Χρίστο, Μποζιντάρ, γιατί το «Μποζίτς» είναι μία από τις περιφερειακές ονομασίες της γιορτής, χαρακτηριστική για τη Δυτική Βουλγαρία.

Νωρίς το πρωί της 25^ης Δεκεμβρίου οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία, φορώντας τα εορταστικά ρούχα τους. Πριν τα ξημερώματα, όμως, σύμφωνα με την παράδοση, οι καλαντιστές έπρεπε να επισκεφθούν κάθε σπίτι. Άρχιζαν τον γύρο τους τα μεσάνυχτα της Παραμονής των Χριστουγέννων και μέχρι την Ανατολή του Ηλίου έπρεπε να επισκεφθούν κάθε σπίτι. Σύμφωνα με τις δοξασίες, η μαγική δύναμή τους χάνεται όταν ανατείλει ο Ήλιος. Καλαντιστές μπορούσαν να είναι μόνο ανύπαντροι άνδρες και μόνο ο αρχηγός της ομάδας τους μπορούσε να είναι πιο ηλικιωμένος. «Όχι πάντα οι οικογένειες είχαν τη δυνατότητα να κοιμηθούν τη νύχτα της Παραμονής των Χριστουγέννων, γιατί έπρεπε να περιμένουν τους καλαντιστές. Και σε περίπτωση που το σπίτι τους αποδειχθεί το τελευταίο στο χωριό, αυτό σήμαινε, ότι όλη τη νύχτα αγρυπνούσαν εν αναμονή των ευλογιών των καλαντιστών», λέει η Μαρία Μπογιάνοβα, λαογράφος από το Ινστιτούτο Εθνολογίας και Λαογραφίας της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών.

«Κατά παράδοση η Παραμονή των Χριστουγέννων είναι η γιορτή, στην οποία πρέπει να είμαστε στο σπίτι, μαζί με την οικογένειά μας. Και το πρωί να πάμε σε εορταστική λειτουργία στην εκκλησία. Στη συνέχεια όλοι στήνουν χορό στο μεϊντάνι του χωριού, στον οποίο συμμετέχουν και οι ίδιοι οι καλαντιστές. Μετά όσοι έχουν ονομαστική γιορτή υποδέχονται επισκέπτες. Έτσι, τα Χριστούγεννα είναι μια γιορτή που ανοίγει τα σπίτια των ανθρώπων και δε γιορτάζουν μόνο σε στενό οικογενειακό κύκλο. Έρχεται και η σειρά του γιορτινού χριστουγεννιάτικου τραπεζιού. Επειδή τα Χριστούγεννα η νηστεία τελειώνει, τρώγονται μη νηστίσιμα φαγητά.»

Και στις ομάδες καλαντιστών συμμετέχουν μόνο άνδρες, γιατί γυρίζουν τα σπίτια τη νύχτα και όλα τα κακά πνεύματα βγαίνουν και στην πραγματικότητα το ανδρικό σώμα είναι αυτό που είναι σε θέση να αντέξει στον κίνδυνο αυτό και να μείνει καλά στο τέλος της νύχτας. Είναι σημαντικό οι οικοδεσπότες των σπιτιών να περιμένουν τους καλαντιστές, γιατί είναι εκείνοι που αναγγέλλουν την είδηση ότι γεννήθηκε το Θείο Βρέφος και με την είδηση αυτή απευθύνουν ευλογίες σε κάθε σπίτι για το επόμενο χρόνο.

• Χριστουγεννιάτικες ευλογίες για υγεία και ευημερία

Υπάρχουν πολλά ηχογραφημένα κάλαντα, αλλά πολλά από αυτά δεν ερμηνεύονται πια. Οι σημερινοί καλαντιστές, όπου υπάρχουν ακόμη, είναι μάλλον αναπαράσταση της παράδοσης. «Το ωραίο όμως είναι ότι γύρω από τις γιορτές και τις παραδόσεις και στις μέρες μας ενωνόμαστε ως Βούλγαροι» - λέει ακόμη η Μαρία Μπογιάνοβα.

Η Μαρία Μπογιάνοβα καθοδηγεί και τα παραδοσιακά εργαστήρια για σουρβάκια και τελετουργικά ψωμιά, που διοργανώνονται πριν τα Χριστούγεννα στο Εθνικό Λαογραφικό Μουσείου της Σόφιας. Οι πιο συχνοί επισκέπτες είναι τα παιδιά, που θέλουν να ξέρουν περισσότερα για τα βουλγαρικά έθιμα και παραδόσεις:

«Τα παιδιά, όταν τα ρωτήσουμε ποιος έρχεται, όταν τελειώσει η Παραμονή των Χριστουγέννων και έρθει η νύχτα, όλα απαντάνε «ο Αϊ Βασίλης!» /Ντιάντο Κόλεντα στα βουλγαρικά/. Τόσο οι καλαντιστές, όσο ο Αϊ Βασίλης όλη τη νύχτα γυρίζουν το χωριό. Η παράδοση να υποδεχόμαστε τον Αϊ Βασίλη διεισδύει μετά την Απελευθέρωση. Αυτή η παράδοση, καθώς και το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι παραδόσεις με γερμανική προέλευση. Διεισδύουν στη χώρα μας υπό ρωσική και τσέχικη επιρροή. Για τη μορφή του Αϊ Βασίλη στη Δυτική Ευρώπη υποτίθεται ότι συνδέεται με τον Άγιο Νικόλα, ο οποίος χάριζε στον καθολικό κόσμο στα φρόνιμα παιδιά γλυκά, και στα ανυπάκουα – καρβουνάκια. Και η ονομασία Santa Claus στον αγγλόγλωσσο κόσμο προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από το όνομα Νικόλας (Saint Nicholas).

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα

Φωτογραφίες:BTA, BGNES, Εθνικό Λαογραφικό Μουσείο/Facebook, nembg.com, stornik.bg, etar.bg, facebook.com/folklorebulgarian