Η ιστορία της ζωής του καθ. Μίνκο Μπαλκάνσκι απεικονίζει εύγλωττα την τύχη πολλών φιλόδοξων και ταλαντούχων Βούλγαρων, οι οποίοι μετανάστευσαν κατά το δεύτερο ήμισυ του περασμένου αιώνα και πλούτισαν την παγκόσμια επιστήμη και πολιτισμό.

Ο Μίνκο Μπαλκάνσκι γεννήθηκε στο μικρό χωριό Οριάχοβιτσα του δήμου Στάρα Ζαγκόρα, Νοτιοανατολικής Βουλγαρίας. Τίποτε δεν προμήνυε την παγκόσμια φήμη του μικρού χωριατόπουλου εκτός της μεγάλης του φιλοδοξίας και της εξαιρετικής φιλομάθειας.

"Όταν ήμουν μικρός, συχνά έβλεπα ένα όνειρο – πήγαινα να ανεβώ στην κορυφή ενός βουνού, γνωρίζοντας διαισθητικά ότι θα φθάσω εκεί", αφηγείται ο καθ. Μπαλκάνσκι στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο "Επιδίωξη και θέληση".

Ακόμα από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου ο μικρός Μίνκο αναζητούσε πυρετωδώς τον επαγγελματικό του δρόμο, περιπλανώμενος ανάμεσα στο επάγγελμα του ιατρού, του αρχιτέκτονα, του ηθοποιού, του βιολιστή. Ήθελε να είναι χρήσιμος στους ανθρώπους και πριν απ’ όλα να κατανοήσει τους φυσικούς νόμους της ζωής. Αποφάσισε ότι η επιστημονική του σταδιοδρομία να συνδυάσει και τους δύο στόχους.
 
"Αυτός είναι ο πιο άμεσος τρόπος συμμετοχής στην ανάπτυξη του πολιτισμού, της κουλτούρας της ανθρωπότητας, γιατί όταν ένας επιστήμονας κάνει κάποια ανακάλυψη, αυτή αμέσως κοινοποιείται και γίνεται κτήμα όλου του κόσμου. Και εγώ ξεκίνησα αυτό το δρόμο", λέει ο καθ. Μπαλκάνσκι.

Στη μέση σχολή τελείωνε από δύο τάξεις μέσα σε ένα σχολικό έτος και εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας σε ηλικία μόλις 15 ετών. Τα όνειρά του όμως ξεπερνούσαν τα εθνικά σύνορα. Από μικρός ήταν λάτρης του Λουί Παστέρ και στόχος του ήταν να σπουδάσει στην ανώτατη σχολή του μεγάλου Γάλλου επιστήμονα – την περίφημη L’École normale supérieure στο Παρίσι. Το να αναχωρήσει στο εξωτερικό στην αυγή της κομμουνιστικής Βουλγαρίας όμως ήταν κάτι αδιανόητο εκείνη την εποχή, ενώ οι απόπειρες παράνομης διέλευσης των συνόρων τιμωρούνταν δια πυροβολισμού. Μέσω σύνθετων σχεδίων και διασυνδέσεων κατάφερε να βρεθεί στο Παρίσι. Τότε όμως βίωσε και την πρώτη του μεγάλη απογοήτευση – το επίλεκτο γαλλικό πανεπιστήμιο ήταν προσιτό μονάχα για τους Γάλλους πολίτες.

"Εκείνη την εποχή μόνο Γάλλοι εγγράφονταν σ’ αυτή την ανώτατη σχολή", θυμάμαι ο καθ. Μπαλκάνκσι. "Όλοι επιθυμούσαν να στείλουν τα παιδιά τους εκεί, όμως απ’ όλη τη Γαλλία εγγράφονταν μόλις 40 νέοι ετησίως. Ήταν πράγματι οι καλύτεροι και γνώριζαν ότι αφού έχουν εγγραφεί, το μέλλον τους είναι σίγουρο".

Αργότερα η Εκόλ Νορμάλ Σουπεριέρ άνοιξε τις πύλες της για το Βούλγαρο, ο οποίος όμως ήταν πλέον επιστήμονας. Είχε τελειώσει την Εθνική ανώτατη χημική σχολή στο Μπορντό. Για να συντηρείται, συχνά έδινε μαθήματα μαθηματικών σε φοιτητές και μαθητές.

Στο Μπορντό ο Μίνκο Μπαλκάνσκι ξεκίνησε αρκετά επιτυχή επιστημονική σταδιοδρομία, η οποία τον οδήγησε σε διάφορες ηπείρους. Ο συμπατριώτης μας έγινε δόκτωρ των επιστημών σε ηλικία 27 ετών. Αντικείμενο του ενδιαφέροντός του ήταν η εσωτερική δομή των κρυστάλλων. Η πρώτη επιστημονική κοινότητα που εκδήλωσε ενδιαφέρον προς τις έρευνές του ήταν το περίφημο Ινστιτούτο "Μαξ Πλανκ" στο Βερολίνο, όπου πρύτανης ήταν άλλος επιφανής Βούλγαρος μετανάστης, καθ. Ιβάν Στράνσκι.
 
"Να μένω και να εργάζομαι σε ένα ινστιτούτο, στο διάδρομο του οποίου έβλεπα τις φωτογραφίες 11 Νομπελιστών για μένα ήταν παράδεισος", αναγνωρίζει ο καθ. Μπαλκάνσκι. "Γενικά στη ζωή μου πάντα είχα την εξαιρετική ευτυχία να επικοινωνώ με τους ανθρώπους, οι οποίοι κάνουν τη μεγάλη επιστήμη στον κόσμο. Μπήκα σ’ αυτή την κοινωνία που έγινε η μεγάλη μου οικογένεια. Ποτέ δεν είχα άλλο στόχο ή άλλη επιθυμία εκτός της επιστήμης".

Ακολούθησαν προσκλήσεις για την παρουσίαση των ερευνών του σε 34 πανεπιστήμια στην Ευρώπη και την Αμερική. Ήρθε και εκείνη η ευτυχισμένη στιγμή, όταν ο δόκτωρ των επιστημών Μίνκο Μπαλκάνσκι διέσχισε το κατώφλι της πολυπόθητης Εκόλ Νορμάλ Σουπεριέρ ως ερευνητής στο εργαστήριο φυσικής. Αργότερα εργάστηκε στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, πριν γίνει καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Πιέρ και Μαρίας Κιουρί στο Παρίσι, όπου διατέλεσε επικεφαλής του εργαστηρίου φυσικής των στερεών σωμάτων. Παρουσίαζε διαλέξεις στην Ιαπωνία και την Κίνα. Αποτέλεσμα της μακρόχρονης επιστημονικής δραστηριότητας του καθ. Μπαλκάνσκι είναι 30 βιβλία και πάνω από 2 χιλιάδες σελίδες άλλα επιστημονικά δημοσιεύματα.

Στην προσωπική ζωή ο Μίνκο Μπαλκάνσκι βίωσε τραγωδία που έμεινε ανεξίτηλη στη μνήμη του – κατά την απόπειρα να περάσει παράνομα τα βουλγαρικά σύνορα πυροβολήθηκε ο μικρός του αδελφός Νάσκο, ο οποίος ήθελε να μεταναστεύσει στο Παρίσι. Οι βουλγαρικές μυστικές υπηρεσίες έκαναν επανειλημμένες προσπάθειες να γυρίσουν τον καθ. Μπαλκάνσκι στη Βουλγαρία. Εκπρόσωποί τους συναντιόνταν μ’ αυτόν κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στο εξωτερικό στην ιδιότητά του διευθυντή της Υπηρεσίας Διεθνών Σχέσεων του Ινστιτούτου "Πιέρ και Μαρία Κιουρί".

Ο μετανάστης τόλμησε να επιστρέψει για πρώτη φορά στην πατρίδα μόλις 3 χρόνια μετά το γκρέμισμα του τείχους του Βερολίνου. Από τότε κάθε χρόνο οργανώνει διαγωνισμό μαθηματικών και φυσικής για ταλαντούχους Βούλγαρους μαθητές. Οι έξι βραβευμένοι καλούνται σε δωδεκάμηνο κύκλο εκπαίδευσης στην Γαλλία ως προετοιμασία εγγραφής στην Εκόλ Νορμάλ Σουπεριέρ και το Πολυτεχνείο του Παρισιού. "Αυτοί οι νέοι είναι η ευτυχία μου και μέσω αυτών εγώ βαδίζω προς τα εμπρός", λέει ο καθηγητής.

Στο πατρικό του χωριό Οριάχοβιτσα ίδρυσε Θερινή Ακαδημία Βιολιού, στην οποία διδάσκουν επιφανείς Γάλλοι παιδαγωγοί. Εκεί οργανώνεται και ζωγραφική στο ύπαιθρο με τη διεθνή συμμετοχή εκπροσώπων των εικαστικών τεχνών.

Πρόσφατα ο καθ. Μπαλκάνσκι χάρισε ένα εκατομμύριο δολάρια στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο στο Μπλαγκόεβγκραντ, ιδρυμένο από το φίλο του, επίσης Βούλγαρο μετανάστη στη Γαλλία, Ντίμι Πανίτσα. Ο καθ. Μπαλκάνσκι θαυμάζει τον υψηλό βαθμό μόρφωσης των νέων Βούλγαρων, όμως θεωρεί ότι τους λείπει κάτι πολύ σημαντικό – πολιτική και κοινωνική συνείδηση.

"Από τη στιγμή που επισκέπτομαι τη Βουλγαρία, διαπιστώνω ότι οι νέοι εδώ αποκτούν πολλές γνώσεις", λέει ο καθηγητής. "Είναι πολύ καλοί στα μαθηματικά και τη φυσική, όμως δεν δείχνουν κανένα ενδιαφέρον προς την κοινωνία, προς το κοινό μας μέλλον".

Γι’ αυτό το λόγο το Ίδρυμα "Μίνκο Μπαλκάνσκι" δημιούργησε Κέντρο ηθικής και πολιτικής μόρφωσης, ομάδα προορισμού του οποίου αρχικά είναι οι μικρότεροι μαθητές. Το κέντρο εκδίδει εγχειρίδια και τα προσφέρει δωρεάν στα βουλγαρικά σχολεία.

Για την πολύπλευρη κοινωνική του δραστηριότητα στη Βουλγαρία ο καθ. Μπαλκάνσκι έχει την οικονομική στήριξη των γιων του, ιδιαίτερα του Άλεξ Μπαλκάνσκι, ο οποίος αναπτύσσει επιτυχή δραστηριότητα στον τομέα των ηλεκτρονικών τεχνολογιών στις ΗΠΑ. Ο άλλος γιος του διάλεξε εντελώς διαφορετικό τομέα – την προστασία του περιβάλλοντος στη Γαλλία.
 
"Τα Χριστούγεννα μαζευτήκαμε όλοι στην Αμερική και γύρω από το τραπέζι ήμασταν 11 άτομα της οικογένειας Μπαλκάνσκι", λέει με περηφάνια ο ευτυχισμένος πατέρας και παππούς.

Μετάφραση: Έλλη Γκέκοβα