Στον Οδηγό των εθνικών τουριστικών αξιοθέατων της Βουλγαρίας στο νούμερο 25 κατατάσσεται η ορθόδοξη μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. "Τα ερείπιά της ξεχωρίζουν στον όμορφο λόφο πάνω από τις όμορφες όχθες του ποταμού Άρδα, που διασχίζει την πόλη Κίρτζαλι. Το μοναστήρι ήταν μέρος του μεσαιωνικού επισκοπικού συγκροτήματος του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Υποτίθεται ότι το μοναστήρι ιδρύθηκε τον 6ο-7ο αιώνα σε χώρο, όπου προηγουμένως υπήρχαν εκκλησίες σε τυπικό βυζαντινό ρυθμό. Προκαλεί ενδιαφέρον ότι, το σχέδιο του ναού ακολουθεί το ονομαζόμενο рυθμό του Άθω και πιθανότατα κτίστηκε κατά τον ίδιο χρόνο με κάποιες από τις εκκλησίες του Αγίου Όρους. Στο παρελθόν, όλο το συγκρότημα ήταν το πνευματικό κέντρο μιας από τις μεγαλύτερες μεσαιωνικές επαρχίες - Αχρίδα.

Τα ερείπια του πρώην μοναστηριού έρχονται στο φως για πρώτη φορά στην δεκαετία του '30 του 20ου αιώνα και σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα, κατά τη διάρκεια των οικοδομικών εργασιών, εμφανίζονται και τα ερείπια της εκκλησίας του. Αργότερα, όταν αρχίζουν οι αρχαιολογικέςανασκαφές, αποκαλύπτουν τους τοίχους που περιβάλλουν ένα μεγάλο μοναστηριακό συγκρότημα. Αλλά αυτό που εκπλήσσει τους αρχαιολόγους, είναι τα τείχη της παλιάς εκκλησίας καλυμμένα με ίχνη μοναδικών τοιχογραφιών.

Τα ιστορικά αρχεία και τα ερείπια από οικοδομικές εργασίες είναι ο λόγος οι επιστήμονες να ισχυρίζονται, ότι το μεγάλο συγκρότημα των κτιρίων με μια εκκλησία, έχει γίνει στα τέλη του 9ου και τις αρχές του 10ου αιώνα σε επισκοπείο και αργότερα σε μητροπολιτικό κέντρο. Γι' αυτό συνηγορούν τα μοναδικά ευρήματα που βρέθηκαν μέσα και γύρω από το ναό. Εκεί οι αρχαιολόγοι βρήκαν πέντε τάφους. Ένας από αυτούς βρίσκεται μέσα στην εκκλησία και ηταν σφραγισμένο. Μετά από προσεκτικό άνοιγμα του τάφου οι επιστήμονες έμειναν έκπληκτοι να δουν τα λείψανα ανώτερου Χριστιανού κληρικού από τα τέλη του 12ου και στις αρχές του 13ου αιώνα. Σύμφωνα με κάποιους πρόκειται για τα λείψανα του Πατριάρχη Ευθυμίου (του πιο επιφανούς λόγιου, κληρικού και ορθόδοξου άγιου από το Μεσαίωνα), οι άλλοι αρχαιολόγοι δε απορρίπτουν αυτό λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων.

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν διατηρημένο θρησκευτικό ένδυμα - χρυσοκέντητο επιτραχήλιο με μοναδική διακόσμηση, και εκκλησιαστικά κειμήλια σε πάνινο σταυρό. Το εύρημα αυτό επιβεβαιώνει το ότι κατά τον Μεσαίωνα η σημερνή πόλη Κίρτζαλι ήταν ένα σημαντικό χριστιανικό κέντρο. Θεωρείται ότι το επιτραχήλιο ήταν πολύ ακριβό και κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη.

Ίσως αργότερα ο ναός καταστράφηκε. Στη συνέχεια, σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, κατασκευάστηκε εκ νέου. Αλλά κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στα Βαλκάνια ολόκληρο το μοναστηριακό συγκρότημα τελικά μετατράπηκε σε ερείπια και βυθίστηκε στη λήθη.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
Φωτογραφίες: svetimesta.com και bg-patriarshia.bg