Το χωριό Νταζντοβνιτσα βρίσκεται σε ένα κατάφυτο λόφο μόλις λίγα χιλιόμετρα από την πόλη Κάρτζαλι. Έξω από την πόλη ο γραφικός δρόμος σταδιακά ανεβαίνει και μπροστά μας είναι η πανοραμική θέα της τεράστιας τεχνίτης λίμνης Κάρντζαλι. Από την άλλη πλευρά απότομους λόφους με ηφαιστειακά πετρώματα, ευρείες κοιλάδες και μεσογειακή βλάστηση δείχνουν ότι μπαίνουμε στην Ανατολική Ροδόπη.

Εδώ στο χωριό Νταζντοβνιτσα, βρίσκεται και το Κέντρο Νεολαίας του καλλιτεχνικού κινήματος «Κύκλος» -οργάνωση για πολιτιστικές πολιτικές στον τομέα της σύγχρονης τέχνης. Ιδρυμένο στο Κάρντζαλι πριν 18 χρόνια , το κίνημα έχει εκθεσιακό χώρο στο κέντρο της πόλης με έμφαση στην σύγχρονη τέχνη. Ενώ το πολιτιστικό κέντρο του χωριού, που στεγάζεται σε παλιό σπίτι είναι μέλος του Ευρωπαϊκού δικτύου πολιτιστικών «σπιτιών» νεολαίας και ήδη έχει ιστορία 12 ετών. Περισσότεροι από 920 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο - ζωγράφοι, γλύπτες, φωτογράφοι, μεταφραστές, σκηνοθέτες, ερευνητές έχουν περάσει από δω. Η ύπαρξη του οφείλεται στο μακροπρόθεσμο πρόγραμμα και αφοσίωση των διοργανωτών στο έργο αυτό. Η Ράντοστ Νικολάεβα είναι ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής. Τη ρωτήσαμε πώς ο καλλιτεχνικός χώρος που στεγάζεται στο σπίτι του χωριού κατάφερε να επιβληθεί ως κέντρο δημιουργικότητας και ανταλλαγή καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο;

«Ήταν ένα πείραμα που στην αρχή νομίζαμε ότι είναι αδύνατο να συνεχισθεί. Εφόσον ασχολούμασταν με την τέχνη σε ύπαιθρο, επιθυμούσαμε να βρούμε χωριό στην Ανατολική Ροδόπη, και κτίριο, που καταστρέφεται και το οποίο να τυλίξουμε με γραμμένα ποιήματα και ζωγραφιές. Περιμέναμε επισκέπτες - περίπου 40 νέους καλλιτέχνες από την Ολλανδία, την Ιταλία και την Ελλάδα, και θέλαμε να κάνουμε τη εκδήλωση σε ύπαιθρο, χωρίς κοινό, εκτός από μας τους ίδιους κάτω από τον ουρανό. Υπήρχαν πολλά εγκαταλελειμμένα δημοτικά κτίρια, σχολεία, κυρίως στα ερημωμένα χωριά. Κάθε χωριό μας καλούσε, αλλά έπρεπε να πάρουμε άδεια από τον Δήμο.

Με την υποστήριξη του και του Πολιτιστικού Προγράμματος της Ελβετίας στη Βουλγαρία, το πολιτιστικό κέντρο στεγάζεται στο πρώην μεντρεσέ (ισλαμικό θρησκευτικό σχολείο) που βρίσκεται στην αυλή του τζαμιού, που τη δεκαετία του 50 του περασμένου αιώνα άνοιξε το δημοτικό σχολείο. Το κτίριο, χτισμένο πριν περίπου 100 χρόνια έχει ανακαινιστεί από εθελοντές και από το 2005 είναι ανοιχτό για επισκέπτες

Μία από τις ιδέες των διοργανωτών είναι η απόκτηση σχέσεων μεταξύ των επισκεπτών και των ντόπιων, η επαφή με τους ανθρώπους και την παρουσίαση της φιλίας στη δημιουργική διαδικασία. Στο πολιτιστικό κέντρο, εκτός από τα έργα των καλλιτεχνών μπορούμε να δούμε και συλλογές παλαιών φωτογραφιών των τουρκικών οικογενειών από τα χωριά, υφάσματα και οικιακές συσκευές, όπως μεγάλο ξύλινο δοχείο με ξύλο που μοιάζει με κουπί στο οποίο παρασκευάζεται το κεσκέκι - τελετουργικό γεύμα από σιτάρι και κοτόπουλο, στο οποίο το πιο δύσκολο είναι το χτύπημα.

Το καλλιτεχνικό κίνημα ανακοινώνει καθένα χρόνο θέματα, που προσελκύουν καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Οι υπεύθυνοι για τις πολιτιστικές εκδρομές, και το πολιτιστικό σπίτι είναι ο Ζάκι Ισμαήλ Αλιοσμάνοφ και η καλλιτέχνιδα Γκαλίνα Ντίμοβα, η οποία φροντίζει για τους επισκέπτες και τις φιλικές σχέσεις με τους ντόπιους. Τη ρωτήσαμε πώς αναπτύσσεται το σχέδιο

«Είναι πολύ σημαντικό οι άνθρωποι που έρχονται, όσο και μεγάλοι καλλιτέχνες να είναι, να βυθιστούν στην ατμόσφαιρα του χωριού. Πρώτα μια γαλλική ομάδα καλλιτεχνών από το Μπορντό και το Παρίσι έκαναν έκθεση με την οποία άγγιξαν την ψυχή των ανθρώπων. Ζούσαν στο χωριό 12 ημέρες χωρίς μεταφραστές. Τα έργα, που δημιούργησαν ήταν εγκαταστάσεις στις οποίες για πρώτη φορά είδαμε τους ανθρώπους του χωριού με τη ζωή και την εργασία τους σε ένα απόλυτα αισθητικό τρόπο, παρά τη φτώχεια στην οποία ζουν. Είχαν φωτογραφηθεί ως άγιοι με τα ονόματα τους. Οι γάλλοι άφησαν μια συλλογή από ιστορίες και φωτογραφίες. "Βούλγαροι φοιτητές αρχιτεκτονικής από τη Σόφια έχουν υλοποιήσει σχέδια για την ανακαίνιση των σπιτιών στο Νταζντοβνιτσα. Δεν πρόκειται για όμορφα σκίτσα, λέει η Γκάλια, αλλά για τεχνικά ολοκληρωμένα πρότζεκτ με σκίτσα."

Ο καθηγητής Gyöngy Laky από το Σαν Φρανσίσκο, μαζί με ομάδα από την Ουγγαρία και την Ιαπωνία υλοποίησε τρισδιάστατο σπίτι σε σχήμα βέλους στραμμένου προς τον ουρανό σαν φανταστικό αντίγραφο του πολιτιστικού κέντρου. «Οι κάτοικοι της Νταζντοβνιτσα είδαν πως οι ξένοι ύψωσαν την καλλιτεχνική εγκατάσταση δουλεύοντας με σκληρά 8 ώρες την ημέρα», λέει η Γκάλια. Το έργο αυτό υπάρχει στο περιοδικό «American craft».

Πολλοί επισκέπτες γοητευμένοι με τον τόπο επιστρέφουν και πάλι . Ο μεγάλος φωτογράφος Zafer Galibov είναι ένας από αυτούς, ο καλλιτέχνης Μάριο Λισεφσκι από το Βερολίνο καθώς και ο φωτογράφος τοπίων Βλαντιμίρ Ντόνκοφ.

Από το χωριό Νταζντοβνιτσα σε κοντινή απόσταση βρίσκονται καταπληκτικές κόγχες των βράχων σκαλισμένων από ανθρώπινο χέρι στην αρχαιότητα. Πρόκειται για λατρευτικούς και θρησκευτικούς χώρους ή τάφους των Θρακών. Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται το σπήλαιο Ουτρόμπατα «Η μήτρα» και πολλά οικολογικά μονοπάτια που συνδέουν τα διάφορα μέρη της οροσειράς της Ροδόπης

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες:Μιλαντίνα Μόνοβα