«Νέα μέρα, νέος χρόνος», λέγανε οι παλιοί την Ημέρα του Αγίου Ιγνατίου, την οποία, σύμφωνα με το λαϊκό ημερολόγιο, ξεκινούσε η νέα χρονιά. Είναι σημαντικό ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι σου αυτήν την ημέρα – αν είναι καλός, πλούσιος, τυχερός πίστευαν ότι θα φέρει γονιμότητα και ευημερία. Γι’ αυτό του Αγίου Ιγνατίου δεν πας σε ξένο σπίτι ακάλεστος και οι άνθρωποι δεν βγαίνουν έξω χωρίς λόγο. Κι αν είναι απαραίτητο κοιτάνε να επιστρέφουν με γεμάτα χέρια.

Στο παρελθόν πάντα κουβαλούσαν άχυρο για να τους θυμίζει πως ο Σωτήρας γεννήθηκε σε παχνί και αυτήν την ημέρα μαντεύανε τι χρόνος θα είναι ο επόμενος. Κάνανε επίσης τελετές για να εξασφαλίσουν γονιμότητα για τα ζωντανά και ειδικά για τις κότες. Το δείπνο ανήμερα του Αγίου Ιγνατίου είναι ένα από τα τρία επονομαζόμενα «Θυμιατισμένα δείπνα» μαζί με το δείπνο της Παραμονής των Χριστουγέννων και της νύχτας πριν του Αγίου Βασιλείου. Στο τραπέζι βάζανε νηστήσιμα και κόλλυβα.

Σύμφωνα με τις λαϊκές πεποιθήσεις αυτήν την ημέρα ξεκίνησαν οι πόνοι της γέννας για την Παναγία και από τα τραπέζια δεν λείπουν τα παραδοσιακά τελετουργικά ψωμιά.

Παλιά οι γυναίκες ετοίμαζαν το ζυμάρι από το πρωί και αφού φούσκωνε έπαιρναν την λανάρα, με την οποία έξαναν το λινάρι και σηκώνανε λίγο ζυμάρι, λέγοντας πως είναι για τον «καντία», έχοντας υπόψη κάποια αρρώστια. Απ’ αυτό το ζυμάρι φτιάχνανε μικρό κουλούρι, το οποίο δεν το έψηναν, αλλά το άφηναν να στεγνώσει και το χρησιμοποιούσαν σαν «φάρμακο» – βουτούσαν μια μπουκιά απ’ αυτό σε μέλι και το έδιναν στον άρρωστο. Από το ίδιο ζυμάρι κόβανε άλλο ένα κομμάτι και κάνανε ένα σταυρό σε κάποιο από τα δοκάρια του σπιτιού για να διώχνει τα κακά πνεύματα. Έπειτα άρχιζαν να φτιάχνουν τα ψωμιά με τρύπα στη μέση (κολάκ ή κραβάι) που ήταν τόσα όσα και τα μέλη της οικογένειας, κρατώντας ένα στην άκρη για το «θυμιατισμένο δείπνο» της Παραμονής των Χριστουγέννων. Σε κάποια μέρη έφτιαχναν κι άλλα ψωμιά. Π. χ. στην περιοχή του Τέτεβεν εκτός από κραβάι φτιάχνανε και ψωμάκια με ανθρώπινη μορφή που τα λέγανε κούκλες και τα άλειφαν με μέλι. Έδιναν κραβάι στα κορίτσια και πίτες ή κούκλες στα αγόρια. Στην Βορειοανατολική Βουλγαρία έφτιαχναν την πίτα του Αγίου Ιγνατίου την οποία θυμιατίζανε. Κάθε μέλος της οικογένειας έτρωγε από μια μπουκιά και τις υπόλοιπες μπουκιές τις πετούσαν στα αμπάρια με το σιτάρι και στα καλάθια με το καλαμπόκι.

Για το τελετουργικό τραπέζι της Παραμονής των Χριστουγέννων ετοιμάζονταν κάμποσα ψωμιά. Το πρώτο ήταν αφιερωμένο στον Θεό και λεγόταν «μπόγκοβιτσα» ή «άγιος». Πρόκειται για μια αναίμακτη θυσία και πάνω της υπήρχε σταυρός και σφραγίδα για πρόσφορο. Αυτό το ψωμί δεν κοβόταν με μαχαίρι.

Το δεύτερο ήταν αφιερωμένο στις γεωργικές εργασίες και στην εκτροφή των ζωντανών όπως και στο σπίτι. Το ψωμί αυτό λέγονταν «γκούμνο» (αλώνι) ή «χαρμάνι» και πάνω του απεικονίζονταν σωροί με άχυρα. Όσο ζυμώνονταν αυτό το ψωμί το σπίτι το φυλάγανε σκυλιά σαββατογεννημένα, τα οποία πίστευαν πως δεν έχουν δύναμη πάνω τους τα κακά ξωτικά. Κι αυτό το ψωμί θυμιατιζόταν και το έδιναν σε όσους όργωναν αλλά και στα βόδια. Φτιαχνόταν επίσης ψωμί με το σχήμα βαρελιού για όσους σκάλιζαν τα αμπέλια, στα οποία έριχναν και μπουκιές από το ψωμί. Αν το ψωμί προοριζόταν για βοσκούς οι φιγούρες ήταν πρόβατα και οι φύλακές τους.

Αφού θυμιατίζονταν τα σχέδια που στόλιζαν τις πίτες τα μοίραζαν στους ανθρώπους, για τους οποίους προορίζονταν ανάλογα με την απασχόλησή τους και όσοι λάβαιναν μπουκιά την έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τουςγια να ονειρευτούν την τύχη τους την χρονιά που έρχονταν.

Ψωμιά δίνανε και στους νεαρούς άντρες που σε ομάδες λέγανε τα κάλαντα (κολεντάρι). Αυτές οι πίτες είχαν πάνω σταυρούς και τριαντάφυλλα και τις στόλιζαν με ζωντανό βασιλικό και πυξάρι όπως και με ποπ κορν.

Κάθε νοικοκυρά έφτιαχνε αυτά τα τελετουργικά ψωμιά όπως είχε μάθει από τις προγόνους της και έβαζε όλη της την μαστοριά. Αλλά το σημαντικότερο ήταν να αποτυπώσει όλα τα σύμβολα για να έχει η γιορτή νόημα.

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα

Φωτογραφίες: BGNES και αρχείο