Η Μπολσεβικική Επανάσταση στη Ρωσία και ο εμφύλιος πόλεμος που επακολούθησε παρότρυναν χιλιάδες αυλικούς και διανοούμενους να φύγουν από την πατρίδα τους, για να σωθούν από τη βία. Πολλοί εξ αυτών βρήκαν καταφύγιο στη Βουλγαρία, άλλοι συνέχισαν προς την Γιουγκοσλαβία και ιδιαίτερα προς το ονειρεμένο Παρίσι. 

Η Κρατική Υπηρεσία Αρχείων επέλεξε τον στίχο «Εκλαμπρότατη κυρία Εξωτερικό» από το γνωστό τραγούδι του Μπουλάτ Οκουτζάβα για μότο της έκθεσής της, με την οποία σημειώνει την 100^η επέτειο από τον ερχομό της «λευκής» μετανάστευσης στη χώρα μας. Η έκθεση παρακολουθεί τον δρόμο των λευκοφρουρών προς τη χώρα μας, την απόφαση της κυβέρνηση να τους προσφέρει καταφύγιο και τα μόνιμα ίχνη των ρώσων προσφύγων στην εκπαίδευση, την επιστήμη, τον πολιτισμό. 

«Η κορύφωση αυτής της διαδικασίας, που διήρκεσε μερικά χρόνια, ήταν το 1921, όταν διαλύθηκε το σώμα του Πιοτρ Βράνγκελ και δια της Σεβαστούπολης τα στρατεύματά του εγκατέλειψαν τη Ρωσία» - διηγείται ο Μιχαήλ Γκρούεφ, πρόεδρος της Κρατικής Υπηρεσίας Αρχείων. – «Έφυγαν από τη χώρα όχι μόνο οι στρατιωτικοί, αλλά και εκατοντάδες χιλιάδες άτομα του άμαχου πληθυσμού – αξιωματικοί μαζί με τις οικογένειές τους, γιατροί, εκπαιδευτικοί – γενικά οι διανοούμενοι. Πολλοί από τους ανθρώπους αυτούς βρήκαν στο πρόσωπο της Βουλγαρίας δεύτερη πατρίδα. Πρόκειται για προσωπικότητες, που άφησαν το αποτύπωμά τους σε σχεδόν όλους τους τομείς της πολιτιστικής, της οικονομικής, της επιστημονικής ζωής της χώρας μας κατά την περίοδο μεταξύ των δύο Παγκόσμιων Πολέμων. Αυτοί οι άνθρωποι – πολύ μικρό μέρος εξ αυτών ήταν στρατιωτικοί, στην ουσία επένδυσαν τα ονόματά τους στον σύγχρονο βουλγαρικό πολιτισμό και επιστήμη.»

Η Βουλγαρία άνοιξε τα σύνορα και την καρδιά της για τους λευκοφρουρούς, που αναζητούσαν καταφύγιο λόγω των δολοφονιών και των αγριοτήτων στο κράτος τους. Αρχικά τους εγκατέστησαν σε στρατώνες και στρατιωτικά σχολεία, και στη συνέχεια διασκορπίστηκαν σε όλη τη χώρα.

«Στην αρχή οι ρώσοι πρόσφυγες ήταν σχεδόν 100 χιλιάδες άτομα, αλλά με την πάροδο του χρόνου στη χώρα παρέμειναν 20 χιλιάδες περίπου» - συνεχίζει τη διήγησή του ο Μιχαήλ Γκρούεφ. – «Η συγγένεια μεταξύ των πολιτισμών και των γλωσσών, η κοινή ορθόδοξη πίστη είναι ένα μέρος των παραγόντων που άσκησαν επίδραση στους ρώσους πρόσφυγες να επιλέξουν τη Βουλγαρία για δεύτερη πατρίδα. Η κυβέρνηση του Αλεξάνταρ Σταμπολίισκι (1919-1923) επίσης κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για την εγκατάσταση και τη συντήρησή τους, για τη δημιουργία απασχόλησης για τους άνδρες. Έτσι η Βουλγαρία, η οποία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βρισκόταν σε βαριά κατάσταση – πιεσμένη και από εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, που έρχονταν από τα χαμένα εδάφη, αποδείχθηκε εξαιρετικά φιλόξενη χώρα.»

Με τη σειρά τους οι ρώσοι πρόσφυγες έδωσαν τη συμβολή τους σε διάφορους τομείς της δημόσιας ζωής ως άνθρωποι με υψηλή μόρφωση και πλούσιο πολιτισμό. Κάποιοι εξ αυτών είχαν θεμελιακό ρόλο στην τέχνη και άλλους τομείς, ενώ πολλοί γιατροί αγωνίζονταν κατά των μεγάλων επιδημιών της εποχής τους – του τύφου, της φυματίωσης, και δεν φοβούνταν να πάνε στη Ροδόπη, να αναλάβουν τη φροντίδα για τον τουρκικό πληθυσμό εκεί και να βελτιώσουν την ιατρική περίθαλψη.

Τι όμως συνέβη με τους λευκοφρουρούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Βουλγαρία έγινε σύμμαχος της Γερμανίας, και πώς συμπεριφερόταν η εξουσία μετά την 9^η Σεπτεμβρίου του 1944 με τους ανθρώπους που έφυγαν από το ίδιο πολιτικό καθεστώς;

«Είναι γεγονός ότι ένα μικρό μέρος εξ αυτών, που είχε είδη εγκατασταθεί στη Βουλγαρία, συμμετείχε στο στρατιωτικό σώμα του Βλάσοφ, το οποίο μαχόταν στο πλευρό των ναζιστών» -απαντά ο Μιχαήλ Γκρούεφ. – «Με την κατάληψη της χώρας μας από τον Κόκκινο Στρατό και στην συνέχεια οι ρώσοι μετανάστες θεωρούταν μη φιλικό πληθυσμό και οι οργανισμοί των λευκοφρουρών διαλύθηκαν. Η εξουσία τους θεωρούσε ύποπτους και οι λευκοφρουροί έγιναν αντικείμενο διάφορων διωγμών.»

«Η Βουλγαρία έγινε δεύτερη πατρίδα για τους ρώσους πρόσφυγες, αλλά ταυτόχρονα δεν τους εγκατέλειψε ο πόθος για την αληθινή τους πατρίδα. Γι’ αυτό μας φάνηκε ότι αυτός ο στίχος του τραγουδιού του Μπουλάτ Οκουτζάβα αντανακλά ακριβέστερα αυτό το γεγονός», συμπληρώνει ο Μιχαήλ Γκρούεφ.

Φωτογραφίες: bulgarianhistory.org, archives.government.bg, bgnes, αρχείο

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα