Ο εορταστικός κύκλος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στη Βουλγαρία αρχίζει ήδη από την Ημέρα του Αγίου Ιγνατίου (Ιγκνάζντεν) – 20 Δεκεμβρίου. Και έστω και τα χειμερινά έθιμα είναι παρόμοια, σε ορισμένες περιοχές της χώρας υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν παραδόσεις, που δεν συναντιούνται πουθενά αλλού. 

Ημέρα του Αγίου Ιγνατίου (Ιγκνάζντεν)

Ενδιαφέρον έθιμο έχει διασωθεί σε μερικά μόνο χωριά της περιοχής του Ρούσε (Βόρεια Βουλγαρία) και του Ράζγκραντ (Βορειοανατολική Βουλγαρία) – «Φύλαγμα του προζυμιού». Στις 9 Δεκεμβρίου, το βράδυ πριν την Ημέρα του Αγίου Ιγνατίου, κοπέλες, νύφες και γυναίκες συγκεντρώνονται σε κάποιο σπίτι και στήνουν χορό, ενώ δύο από τις κοπέλες ζυμώνουν προζύμι, με την πλάτη τους στα σκαφίδια. Το προζύμι ήταν εξαιρετικά θεραπευτικό, προστάτευε το σπίτι από μαγείες και οι γυναίκες προσέλκυαν μαζί του τους άνδρες.

Παραμονή των Χριστουγέννων

Στη Βάρνα η νοικοκυρά οπωσδήποτε φτιάχνει ειδική σούπα από μαύρα φασόλια (τους καρπούς του κυάμου). Στο κέντρο του τραπεζιού τοποθετείται χωματένια γαβάθα, που λέγεται «κολβάτσκα» ή «κβάτσκα». Μέσα της βάζουν κριθάρι, κεχρί, αποξηραμένα φρούτα (μήλα, κεράσια), φτερά από το κοτέτσι και από δύο καρύδια για κάθε μέλος της οικογένειας. Όλοι παίρνουν με δύο δάχτυλα από τα φαγητά στην «κολβάτσκα» και κάνουν ευχές για κοτόπουλα, αρνιά, αλογάκια, προσπαθώντας με τους αντίστοιχους ήχους να προσελκύσουν τα αναφερόμενα ζώα. 

Μετά το τέλος των ετοιμασιών για την Παραμονή των Χριστουγέννων, στο μεϊντάνι στο κέντρο του χωριού στην περιοχή της Βράτσα (Βορειοδυτική Βουλγαρία) οι πιο ηλικιωμένοι, ντυμένοι με εορταστικά ρούχα, έστηναν χορό.

Χριστούγεννα

Τα Χριστούγεννα είναι η πιο πλούσια από τελετουργική άποψη χειμερινή γιορτή στη Βουλγαρία. Τα μεσάνυχτα πριν την γιορτή τα σπίτια αρχίζουν να γυρίζουν οι καλαντιστές. Διαφορετικοί όμως είναι οι συμμετέχοντες στις διάφορες περιοχές της χώρας.

Στην περιοχή του Βίντιν (Βορειοδυτική Βουλγαρία) υπήρχε το έθιμο «Πίου-μίου». Τα μεσάνυχτα οι ομάδες καλαντιστών αρχίζουν να γυρίζουν το χωριό, φωνάζοντας «πίου-μίου». Μπαίνοντας στα σπίτια, οι καλαντιστές σκαλίζουν με τις βέργες τους στην εστία και ευλογούν και ο μεγαλύτερος ρίχνει στο πάτωμα με όλη τη δύναμή του την κολοκύθα, που έχουν ήδη φέρει δίπλα στην εστία, ευχόμενος σαν σκορπίζονται οι κολοκυθόσποροι, έτσι να εκκολαφθούν τα κοτόπουλα το καλοκαίρι.

Στο χωριό Μάλκα Βερέια μετά την παραδοσιακή προσευχή οι καλαντιστές απευθύνουν ανάθεμα στις κακές γυναίκες-μάγισσες. 

Στην περιοχή της Σιλίστρα (Βορειοανατολική Βουλγαρία) εκτελούνται τρία παρόμοια έθιμα, το ένα εκ των οποίων ονομάζεται «Μπραζάγια». Στο έθιμο αυτό συμμετέχουν εργένηδες, που γυρίζουν πάντα μετά την ομάδα των καλαντιστών. Φέρνουν μαζί τους τη λεγόμενη «μπραζάγια» - πάσσαλο, καλυμμένο με πλούσια διακοσμημένη κουρελού, στο οποίο έχουν βάλει κεφάλι από σανίδες, στολισμένο με δέρμα κουνελιού, φτερά κόκορα, μικρά καθρεφτάκια και γυαλιά. Σε κάθε σπίτι οι εργένηδες αλλάζουν, γιατί ο καθένας χορεύει στο σπίτι της κοπέλας που του αρέσει.

Πρωτοχρονιά

Οι Βούλγαροι συνδέουν την Πρωτοχρονιά με τους σουρβακάρηδες, οι οποίοι αρχίζουν τον γύρο τους τις πρώτες ώρες της ημέρας. Υπάρχουν όμως και άλλα έθιμα για την ημέρα αυτή.

Μερικά χωριά στην περιοχή του Σάμοκοβ (Νοτιοδυτική Βουλγαρία) είναι γνωστά για την τελετή «Μαγκντένα», στην οποία δαχτυλίδια των κοπελών του χωριού ευλογούνται για υγεία και ευημερία, για μελλοντικό γάμο και προμάντεμα του τόπου, όπου θα παντρευτεί κάθε κοπέλα. 

Και για το χωριό Κόσοβ της περιοχής του Ρούσε χαρακτηριστικό είναι το έθιμο «Τζαμάλ». Το «Τζαμάλ» είναι ξύλινη κατασκευή, καλυμμένη με ταγάρια και μουσούδι, το κάτω σαγόνι του οποίου ανοίγει και κλείνει. Στα πρόσωπα όλων των ανδρών που συνοδεύον το «Τζαμάλ», με εξαίρεση τον αρχηγό της ομάδας, υπάρχουν νεροκολοκύθες, τα κοτσάνια των οποίων μοιάζουν με μεγάλες μύτες. Στο σπίτι, όπου παίζει ο «Τζαμάλ», θα υπάρχει πλούσια σοδειά και καλή τύχη.

«Το σουρβάκισμα του νερού» είναι τελετουργική πρακτική στην περιοχή της Βράτσα. Πριν αρχίσουν να σουρβακίζουν τους ανθρώπους στα σπίτια και τα ζώα στους στάβλους, οι σουρβακάρηδες χτυπάνε με κλαδιά κρανιάς την επιφάνεια του νερού στο ποτάμι ή την πηγή, στο πηγάδι ή τη βρύση. Οι μαγικές πράξεις τους οι σουρβακάρηδες συνοδεύουν με τις ίδιες ευλογίες, που εύχονται, όταν σουρβακίζουν για υγεία τους ανθρώπους. «Σούρβα, καλή χρονιά, ζωή, υγεία και του χρόνου, αμήν!».

Φωτογραφίες: bgnes, ΒΕΡ/αρχείο, αρχείο

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα