Μια εβδομάδα πριν να αρχίσει η Νηστεία του Πάσχα και μια μέρα πριν την Αποκριά η ΒΟΕ τιμά την μνήμη των νεκρών. Αυτό το Ψυχοσάββατο ονομάζεται μέγα αλλά όλα τα ψυχοσάββατα έχουν την ίδια σημασία. Τα άλλα δυο ψυχοσάββατα είναι πριν την νηστεία του Αγίου Πέτρου (8 εβδομάδες μετά το Πάσχα, ονομάζεται και Ψυχοσάββατο των Κερασιών) και πριν την γιορτή των Αρχαγγέλων όταν ξεκινά η νηστεία των Χριστουγέννων.

Στις εκκλησίες γίνονται ειδικές λειτουργίες για την ανάπαυση των ψυχών ενώ οι γυναίκες φτιάχνουν κόλλυβα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία όπου αναφέρονται τα ονόματα των νεκρών από τον παπά για την σωτηρία της ψυχής τους. Στο τραπέζι, στο σπίτι, επίσης τρώνε σιτάρι αλλά προστίθενται ψωμί και κρασί. Ένα από τα έθιμα είναι το θυμιάτισμα και η συνηθισμένη ευχή για την περίσταση είναι όπως και στις κηδείες «Θεός σχωρέστον».

Κάθε ψυχοσάββατο οι συγγενείς των νεκρών πάνε στα νεκροταφεία καθαρίζουν τους τάφους, φροντίζουν τα λουλούδια, Πάνω από τα μνήματα κάνουν χοές με κρασί και ανάβουν κεριά. 

Το τελετουργικά βρασμένο σιτάρι που λέγεται κόλλυβα, ετοιμάζεται συνήθως τα Σάββατα όταν στις λειτουργίες αναφέρονται τα ονόματα θανόντων. Το έθιμο ξεκίνησε από το Άγιο Όρος όπου τα κόλλυβα ευλογούνται. Σιγά σιγά άρχισαν να βράζουν σιτάρι και έξω από τα μοναστήρια ενώ τα τελευταία χρόνια στην Βουλγαρία όταν οι άνθρωποι ξανά μπορούν να δηλώνουν ανενόχλητοι την πίστη τους και οι εκκλησίες λειτουργούν κανονικά η χρήση του έγινε ευρεία. 

«Το σιτάρι είναι σύμβολο της Ανάστασης, λέει η Νεβένα Σπάσοβα, βοηθός στην Μητρόπολη της Σόφιας. Άρχισα να κάνω κόλλυβα πριν 4 χρόνια, με έμαθε ο παππούλης Επιφάνειος, μάγειρας στο Άγιο Όρος και δίνω την συνταγή σε όποιον θέλει να δοκιμάσει να το φτιάξει. Το σπυρί του σιταριού πέφτει, θάβεται στην γη και μετά φυτρώνει, ανασταίνεται».

Κόλλυβα φτιάχνουν για μνημόσυνο της Παναγίας και των Αγίων. Αναφέρουν τα ονόματα ηγουμένων και μοναχών από τα μοναστήρια αιώνες πίσω. Κόλλυβα φτιάχνουν επίσης για τους ταξιδιώτες. Τα σπυριά του σιταριού είναι σπασμένα πριν βραστούν και προστίθενται καρύδια, σταφίδες, ρόδι, κανέλα, ζάχαρη, γαρίφαλο. 

«Υπάρχουν άνθρωποι που απλώνουν τα κόλλυβα σε ταψί και το διακοσμούν, λέει η Νεβένα. Υπάρχουν ακόμα και άνθρωποι που μπορούν να ζωγραφίζουν πάνω του. Εμένα μου παίρνει 2-3 μέρες να φτιάξω μορφές αγίων με πινέλο και χρώματα μαγειρικής. Ακολουθούμε τον κανόνα της μεταβυζαντινής αγιογραφίας».

Φωτογραφίες: bgnes, bogonosci.bg