Ό,τι και να προβλέπουν οι οικονομικές προγνώσεις, όσο και αβέβαιο να είναι το μέλλον πολλών Βουλγάρων, όλοι πιστεύουμε ότι, φεύγοντας ο παλιός χρόνος παίρνει μαζί του και το κακό στην ζωή μας και περιμένουμε να έρθει ο νέος με τα δώρα και τις ευχάριστες στιγμές, τις καλύτερες ευχές και επιθυμίες.
Από αμνημονεύτων χρόνων είναι έτσι, ενώ οι πρόγονοι μας, αντιμετωπίζοντας το άγνωστο, επαναλάμβαναν τις μαγικές τελετές, αναζητώντας ευλογία για να προστατέψουν τον εαυτό τους την οικογένεια τους, το σπίτι και όλη την κοινότητα.
Την πρώτη μέρα του νέου έτους ο λαός μας ονομάζει Σουρβάκι. Έρχεται από το έθιμο με το σουρβάκισμα στις παραμονές της Πρωτοχρονιάς. Για τους ορθοδόξους χριστιανούς ο Άϊ Βασίλης είναι ο Μέγας Βασίλειος, που αφιέρωσε της ζωή του στον συνάνθρωπο. Το όνομα της γιορτής στη λαϊκή παράδοση είναι Βασίλιοβντεν και συνδυάζει τις χριστιανικές και ειδωλολατρικές πρακτικές.
Στα τελετουργικά τραγούδια αναφέρεται το όνομα της κοπέλας Βασίλα ή Βασιλία, που κάνει μαντείες για την μοίρα των κοριτσιών. Επίσης στη μυθολογία των Βούλγαρων Τσιγγάνων υπάρχει ο χαρακτήρας Μπάνγκο Βασίλ, τον οποίο περίμεναν στο πλούσιο τραπέζι. Όλη την νύχτα τα φαγητά έμεναν στο τραπέζι για να καθίσει ο προστάτης των τσιγγάνων, που θα έρθει για να φάει από τα πιάτα.
Σύμφωνα με τις μυθολογικές δοξασίες τα Χριστούγεννα και κατά την γιορτή Σουρβάκι οι δύο μεγαλύτερες γιορτές ανάμεσα στο παλαιό και το νέο έτος περιλαμβάνουν μερικές γιορτές. Η πρώτη είναι του Αγίου Ιγνατίου στις 20 Δεκεμβρίου. Από εκείνη την ημέρα αρχίζουν τα προεόρτια των Χριστουγέννων. Η ημέρα του Αγίου Ιγνατίου συνδυάζεται και με την εορτή του χειμερινού ηλιοστασίου που γιόρταζαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας.
Την περίοδο αυτή επίσης γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου και μέχρι τις 6 Ιανουαρίου τα Θεοφάνεια, την Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον ποταμό Ιορδάνη από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Η σειρά γιορτών στις παραμονές της γιορτής Σουρβάκι, δηλαδή κατά την υποδοχή του Νέου έτους, σχεδόν εξολοκλήρου επαναλαμβάνουν τις τελετουργίες γύρω στο Μπάντνι βέτσερ, παραμονές Χριστουγέννων και τα Χριστούγεννα. Η βασική διαφορά είναι τα νηστίσιμα φαγητά στο Μπάντνι βέτσερ, ενώ στην Πρωτοχρονιά το τραπέζι πρέπει να είναι γεμάτο κρέας. Επίσης στο τραπέζι σε μερικές περιοχές ετοιμάζεται και ο πατσάς κεφαλακι χοιρινό κρέας στο φούρνο. Είναι η μοναδική περίπτωση στην παράδοσή μας, όταν το χοιρινό βρίσκετε ανάμεσα στα τελετουργικά πιάτα στο γιορταστικό τραπέζι, που θυμιάζει ο πιο ηλικιωμένος της οικογένειας.
Πρωί-πρωί στις 31 Δεκεμβρίου οι γυναίκες πρώτα κάνουν την ζύμη για τα τελετουργικά ψωμιά. Αμέσως μετά χωρίς να πλένουν τα χέρια τους βγαίνουν στην αυλή για να αγγίξουν τα καρποφόρα δέντρα, κάθε κυψέλη και та κατοικίδια ζώα. Σε μερικές περιοχές της χώρας η πράξη αυτή υπάρχει και μέχρι σήμερα. Τα τελετουργικά ψωμιά είναι διαφορετικά σύμφωνα με τις παραδόσεις της περιοχής. Υποχρεωτική όμως στο τραπέζι ήταν η πίτα με τυρί και διάφορα λαχανικά με κλαδάκι από κρανιά. Και μέχρι σήμερα η μπάνιτσα, όπως είναι στα βουλγαρικά, είναι αναπόσπαστο μέρος από το τραπέζι και των Χριστουγέννων αλλά και της Πρωτοχρονιάς.
Ένα έθιμο την πρώτη μέρα του νέου έτους ή στην ημέρα Βασίλιοβντεν είναι το Λαντούβανε, που τηρείται και μέχρι σήμερα σε μερικές λαογραφικές περιοχές της Βουλγαρίας, ως παράδειγμα στην Δυτική Βουλγαρία. Το έθιμο Λαντούβανε ή τελετουργία "τραγούδημα στα δαχτυλίδια", συγκινούσε τις κοπέλες την πρώτη μέρα της νέας χρονιάς. Στις παραμονές της Πρωτοχρονιάς, σε χάλκινο δοχείο με νερό από πηγή, έβαζαν τα δαχτυλίδια τους, δεμένα με κλωστή σε μια δέσμη γερανιού, ενώ το πρωί έβγαζαν την δέσμη ένα-ένα. "Βγάλε κοπέλα μου, την δέσμη με το δαχτυλίδι", τραγουδούσαν οι κοπέλες και σε μια στιγμή σώπαιναν για να ακούσουν την τύχη του δαχτυλιδιού. Το έθιμο συνδέεται με την ανυπομονησία των νεαρών κοριτσιών να παντρευτούν και να αποκτήσουν μία ευτυχισμένη οικογένεια.
"Σούρβα, σούρβα, χαρούμενη χρονιά. Χρυσό στάρι στα χωράφια, κόκκινα μήλα στην μηλιά", λένε τις ευχές αυτές συνήθως τα αγόρια. Την πρώτη μέρα του νέου έτους, τα παιδιά επισκέπτονται τα γειτονικά σπίτια κρατώντας σουρβάκες, κλαδί από κρανιά, στολισμένη με μάλλινη κλωστή και μικρά νομίσματα. Ανεξάρτητα από την αλλαγή στην ζωή μας οι σουρβάκες διατήρησαν την θέση τους στην γιορτές της Πρωτοχρονιάς. Τα παιδιά, συμμετέχοντας στο έθιμο σουρβάκισμα, εύχονται στα μέλη της οικογένειας του ή της οικογένειας που επισκέπτονται, υγεία και ευτυχία όλο το χρόνο.
Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
