Manastiret bullgare gjithnjë kanë ruajtur frymën dhe kombësinë bullgare. Një vatër e ndërgjegjes kombëtare bullgare është Manastiri i Rilës, monument historik dhe thesar kulturor që daton nga fillimi i shekullit X. Brenda kësaj periudhe ky djep i ndërgjegjes kombëtare bullgare shumë herë ishte shkatërruar dhe prapë kishte rindërtuar. Sot manastiri është një nga monumentet më tërheqëse historike dhe kulturore.
Në të ruhen përmendore të shumta nga historia bullgare. Në ekspozitën e pasur kishtare historike ruhen më se 250 dorëshkrime nga shekulli XI deri në shekullin XIX, 9000 libra të vjetra, mijëra ikona, gdhendje në dru, sende kishtare. Në Manastirin e Rilës u rregullua një ekspozitë etnografike, në të cilën prezantohet mënyra e jetesës së bullgarëve gjatë shekujve. Përgjegjësja Zhivka Mantarkova tregon më shumë hollësi:
“Në një nga sallat e ekspozitës së manastirit prezantojmë qilima të mrekullueshme të endura në shekullin XIX në qytetet e njohura Kotell dhe Çiprovci. Pranë tyre shihen velenxat lara-lara të endura nga mjeshtret duarartë bullgare. Krahas kësaj mund të shihen edhe veshje kombëtare të krahinave të ndryshme etnografike. Kështu njeriu mund të njihet me qëndisjet dhe ngjyrat tipike të rajoneve të veçanta etnografike. Eksponatet datojnë nga shekujt XIX dhe XX.”
Manastiri i Rilës u ndërtua në shekullin X. Ai është dëshmitar i vrullit të shtetit bullgar gjatë sundimit të mbretit bullgar Boris I (vitet 852-889) – pagëzor i popullit bullgar në fenë e krishtere dhe iniciator i përhapjes së shkrimit sllavë, dhe të birit të tij, mbreti Simeon Madhështori (893 – 927), te i cili u lulëzua letërsia bullgare. Pas shekullit XIV, gjatë sundimit pesëshekullor turk, Manastiri i Rilës u shndërrua në një vatër të letërsisë dhe fortifikatë të fesë së krishtere bullgare. Në vitin 1961 u shpall muze kombëtare dhe më vonë u përfshi në listën e UNESCO-së si monument i kulturës me rëndësinë botërore. Themelues i manastirit konsiderohet Shën Joan Rillski Çudibërësi (vitet 876 – 946). Ky është shenjtori mbrojtës i Bullgarisë. Vizituesit mund të shikojnë shpellën, në të cilën ai jetonte si oshënar. Në mesin e shekullit XV lipsanet e shenjtorit u varrosën në manastir. Në këtë vatër të kulturës bullgare vijnë jo vetëm mijëra bullgarë, por edhe shumë të huaj. Për këtë përgjegjësja e ekspozitës etnografike Zhivka Mantarkova tregon:
“Edhe të vijnë të paktën për 2-3 ditë në Bullgari, të huajit vizitojnë Manastirin e Rilës, i cili konsiderohet një vatër i kulturës botërore. Krahas ekspozitës etnografike dhe muzeut kishtar historik, vizituesit mund të shikojnë edhe furrën e vjetër të manastirit, mullirin dhe ena të ndryshme nga jeta e murgjve. Miqtë vizitojnë edhe kullën e Hreljos – pjesa më e vjetër e ruajtur në manastir. Kulla u ndërtua përafërsisht në vitin 1335 prej guri nga feudali vendas Hreljo. Në katin e fundit të kullës është paraklisi i mrekullueshëm “Shpërfytyrimi i Krishtit” me afreske dhe ikona origjinale.”
Përgatiti në shqip: Svetllana Dimitrova
