Historia dhe kultura e bullgarëve të Banatit të Rumanisë, Serbisë dhe Bullgarisë dhe identiteti i tyre janë në qendrën e vëmendjes së Konferencës “Bullgarët e Banatit – përpara dhe tani”. Organizator i veprimtarisë janë Instituti i Etnologjisë dhe Folkloristikës me Muze Etnografike pranë Akademisë Bullgare të Shkencave dhе Shoqata e Bullgarëve të Banatit. Njëra prej pjesëmarrësve të forumit është Mirella-Antonella Petresku nga Federata e Bashkësisë Bullgare në Rumani. Ajo është gazetare në Radion Shoqërore Rumune. Ajo sjell hollësi për të kaluarën dhe për të tanishmen e bullgarëve etnikë në fshatin rumun Vinga.
“Vinga është vendbanimi i dytë në Banat për nga numri i popullsisë bullgare dhe për nga rendi i popullimit. Kjo u bë në vitin 1741, kur bullgarët etnikë morën fshatin si dhuratë nga perandori Karll VI. Në vitin 1744 perandoresha Marija Terezija i dha atyre privilegji të caktuara. Në atë kohë fshati e mori statusin e qytetit me emrin Tereziopolis. Deri në Luftën e Parë Botërore Vinga ishte një qendër e rëndësishme kulturore të bullgarëve të Banatit. Në mesin e shekullit XIX aty botoheshin libra dhe gazeta të bullgarëve të Banatit dhe u krijua një Shoqatë Arsimore Bullgare.”
Edhe më sot bashkësia bullgare në fshatin Vinga, e cila numëron përafërsisht 300-350 veta, është e bashkuar rreth kulturës origjinale materiale dhe shpirtërore, zhvillon një veprimtari aktive kulturore dhe synon të ruajë zakonet e veta. Ata njerëz e shënojnë festat e Krishtlindjeve, ashtu siç e bëjmë ne në Bullgari, respektojnë ritet bullgare të dasmës. Kur ditët festive frekuentojnë kishën bullgarët vendor vishen me petka popullore. Edhe më sot me njeri tjetrin e flasin gjuhën bullgare.
“Bullgarët në Vinga e ruajnë të folurin specifik të bullgarëve të Banatit në vazhdim të 300 viteve. Kjo është një gjuhë dialekte arkaike bullgare, e cila studiohet nga gjuhëtarët bullgarë. Ndër ta është edhe studiuesi i njohur Stojko Stojkov, i cili i kushtoi një libër të tërë të të folurit të bullgarëve të Banatit. Fjalori themelor dhe gramatika e të folurit të bullgarëve të Banatit iu bazohen gjuhës bullgare, por patjetër janë të ndikuara nga mjedisi gjuhësor – nga rumanishtja, serbishtja dhe gjuhë të tjera” – tregon gazetarja rumune dhe saktëson:
“Fshati shtrihet midis dy qyteteve të mëdha – Arad dhe Timishoara. Kjo shtrirje padyshim ushtron ndikimin e vet mbi popullsinë e fshatit Vinga, ndryshe nga një fshat tjetër të bullgarëve të Banatit – Star Bishnov. Ky vendbanim është pak i izoluar dhe prandaj gjatë viteve arriti të ruajë më mirë si identiteti, ashtu edhe gjuha.”
Ndër faktorët, të cilët gjatë viteve e mbajnë të gjallë frymën bullgare në fshatin Vinga është feja, e cila nuk është ortodokse:
“Bullgarët në Vingta janë katolikë. Me mjete të tyre në fshat u ndërtua një kishë të madhe – tregon Mirella-Antonella Petresku. – Kjo është një nga kishat më të bukura katolike në Banat, e cila tërheq shumë besimtarë dhe turistë. U ndërtua në vitin 1891, ndërsa vitin tjetër u bekua, gjatë vitit 1992 u shpall Monument Kombëtar Kulturor të Rumanisë. Që prej dy vitesh në kishë organizohen koncerte në kuadrin e Festivalit Ndërkombëtar të Muzikës së Organit në Timishoara.”
Një krenari i fshatit në të kaluarën ishte fabrika për prodhimin e çokolatave, e cila gjatë gjysmës së parë të shekullit XX i furnizonte ëmbëlsira familjes mbretërore rumune, tregon Mirella Petresku:
“Gjatë shekullit XIX Vinga ishte e njohur si në vend, ashtu edhe jashtë shtetit në sajë të fabrikës së famshme të bonboneve prej çokolate të cilat mbanin emrin e fshatit. Në vitin 1885 në Vinga hapi dyert një repart për ëmbëlsira, të cilin para Luftës së Parë Botërore e bleu serbi Drashkoviç. Ai arriti ta kthejë në një nga ndërmarrjet më të njohura në Evropë, prodhimi i së cilës realizohej me sukses jo vetëm në kontinentin tonë, por edhe përtej Oqeanit dhe në Azinë e largët. Në vitin 1948 fabrika u nacionalizua dhe gradualisht pushoi së ekzistuari.”
Përgatiti në shqip: Svetllana Dimitrova
Foto: arkiv personal
