Në Bullgarinë Veriore fjala “sallamurë” (shëllirë) më shpesh lidhet me supën e shijshme prej peshku, zakonisht e përgatitur me peshk lumi. Në krahinën e Tetevenit për shembull shëllira është shumë pikante dhe hahet ose e ftohtë si meze për rakinë, ose shumë e kripur, shumë thartë, shumë djegëse dhe shumë e ngrohtë, pas një nate plotë me vallëzime dhe të pirë. Dhe në qoftë se pas lugës së tretë në ballin tuaj nuk ka pika djerse, dhe çorba nuk thithet me zhurmë, domethënë shëllira nuk është e bërë ashtu siç duhet...” – thonë mjeshtrit dhe vlerësuesit e saj. Jo rastësisht shkrimtari i njohur bullgar Nikollaj Hajtov, pa luhatje ka zgjedhur për gjellën e vet të dashur – “dhe në këtë botë dhe në botën tjetër – shëllirë të Tetevenit”.
Ja dhe receta:
Në lumin e afërt, ku zakonisht shkoni për peshk (dhe peshkimi është i lejuar!), kapni 7 peshq dhe dy karkaleca lumi. Në të kthyer drejt shtëpisë kaloni përmes tregut dhe blini 2 domate të mëdha dhe të pjekura mirë, 3 speca djegëse, një kokë me hudhër dhe një tufë me majdanoz dhe një me kopër. Produktet e tjera me siguri i keni në shtëpi: një lugë e gjysmë supe me kripë (rreth 33 gramë), 2 lugë supe (rreth 32 mililitra) uthull vere dhe 1 litër ujë. Gjatë gatimit është e rëndësishme çdo gjë të bëhet njëkohësisht. Domatet piqen, u hiqet lëkura, shtypen mirë dhe lëshohen në tenxheren me ujë në të cilën është vënë kripë. Në të njëjtën kohë peshqit e spastruar, bashkë me karkalecat, piqen në skarë, në teneqe ose në tigan. Që aty hidhen në ujin që vlon të bëjnë cër, siç thonë në dialektin vendas. Piperkat e pjekura shtypen, bashkë me hudhrën dhe një çerek luge me kripë në një havan prej druri dhe shtohen drejt produkteve të tjera në tenxhere. Në fund shtohet uthulla dhe supa hiqet nga zjarri. Aty ajo mbulohet me kopër dhe majdanoz të freskëta të prera imët, që të mund të ruajnë aromën e vet të freskët. Hahet menjëherë ose pasi të kalojë një natë në frigorifer. Disa thonë, se supa bëhet më e shijshme kur qëndron një natë. Pavarësisht nga specat djegëse dhe nga pjesët e tharta brenda, shëllira nuk e ngacmon stomakun ose zorrët, sepse të gjitha farat dhe cipat hiqen paraprakisht.
Në krahinën buzë Danubit gjella është e njohur si “danubjane” ose “shëllira e vllehve”. Vjen nga shprehia rumune moare de peşte – “shëllirë peshku”, të quajtur akoma “moriçika” ose “prjasoll”.
Në ndryshim nga shëllira e Tetevenit, peshku skuqet, e bërë paraprakisht me miell misri. Ndaj domateve dhe piperkave djegëse shtohen dhe speca të kuqe dhe jeshile, piqen në skarë. Nga peshku hiqen halat. Specat dhe domatet hiqen nga lëvozhgët. Domatet shtypen, kurse specat mund të copëtohen në copëra në bazë të gjatësisë. Mbulohen me rreth 2 litra ujë, varet se çfarë trashësie preferoni, dhe të gjitha vihen për të vluar. Ndaj tyre shtoni një kokë me hudhër të shtypur dhe 2-3 piperka të freska ose të thata dhe kripë. Shtohen vaj dhe merudhi të tjera të thata. Vlon për një kohë të shkurtër, sa që të përzihen bromatet. Në fund mund të prisni përsëri majdanoz, kopër dhe vjozmë të freskët. Vendoset dhe jepet me uthull ose limon, sipas shijes Hahet e ngrohtë.
Në qoftë se porosisni shëllirën në krahinën e Llomit, mund ta vendosni dhe ta jepni në këtë mënyrë. Ja se çfarë tregon një konsumator anonim në sajtin e peshkatarëve: “Më solli vajza e cila shërben në lokal 2 feta me bukë dhe një pjatë plotë me hudhër, piper të kuq dhe merudhi të tjera. Fillova të ha – dhe o, le le, shumë djegëse, e thartë dhe mban erë hudhër saqë nuk durohet, ama i them vetes – do ta ha, përderisa e kam porositur. Por dhe nuk kam para për gjellë tjetër... ha dhe më dalin djersë, kurse personeli i ulur në një tryezë më shikon me buzëqeshje. Shikoj këtej andej të mos të kem pikuar diçka – nuk kam pikuar, dhe vazhdoj të ha. Tamam sa mbarova me të ngrënën dhe shikoj se vajza më sjell edhe një pjatë tjetër. I them: “Moj vajzë, unë kam porositur një shëllirë?” Ajo më përgjigjet: “Po, zotni, ja kjo është shëllira, kurse ju sapo hëngrët merudhitë”.
Përgatiti në shqip: Nataniela Vasileva
Ekspozita "Paftat - një univers shenjash" e Muzeut Historik Rajonal në Ruse po viziton Burgasin. Në ekspozitën, e cila hapet në Muzeun Etnografik mund të shihen më shumë se tridhjetë shembuj të artit të argjendarisë. Paftat janë pjesë e veshjeve..
Nuk ka statistika që përmbledhin numrin e saktë të grupeve bullgare të vallëzimit jashtë vendit. Por një gjë është e sigurt - këto grupe të krijuara vetë, të shpërndara në të gjitha kontinentet, janë një urë lidhëse e gjallë midis Bullgarisë dhe pjesës..
Herët në mëngjes djemtë dhe vajzat mblidhen nëpër livadhe që të luajnë me diellin. “Besohet se atëherë dielli luan sepse është solstici më i gjatë i vitit” – kjo është gjëja më e rëndësishme që duhet ditur për Ditën e Enjos, sipas tetëvjeçarit Ivo..
Vranësira të dendura
Pjesërisht me re