Tradita e vallëzimit mbi prush

botuar më 11-05-18 9.41.PD

Foto: BGNES

AUDIO

Update Required To play the media you will need to either update your browser to a recent version or update your Flash plugin.

Siç praktika të tjera rituale pagane, vallëzimi mbi prush është lidhur me një festë të madhe të krishtere. Më 21 maj kisha ortodokse nderon veprimtarinë shpirtërore të shenjtorëve Konstantin dhe Elena. Në po këtë ditë në disa fshatra të Bullgarisë Juglindore kryejnë një valle të lashtë rituale mbi prush. Gjatë vitit 2009 Komiteti ndërqeveritar i UNESCO-s për ruajtjen e trashëgimisë kulturore jomateriale të njerëzimit shpalli përfshirjen e këtij riti bullgar në listën përfaqësuese të organizatës. I ruajtur dhe i transmetuar brez pas brezi, ky rit mijëvjeçar akoma kryhet në tokat tona.

Perandori Konstantini i Madh hyri në histori me njohjen zyrtare të krishterimit si një religjion të barabartë me religjionet e tjera në Perandorinë Romake. Pavarësisht nga fakti se populli i lidh vallet mbi prush me ditën e shenjtorëve Konstantin dhe Elena, kisha ortodokse kurrë nuk e pranoi këtë. Njerëzit që e kryejnë ritin ishin ndjekur deri në fillim të shekullit XX. Kjo e kufizoi praktikimin e traditës. Ajo mbeti e gjallë në fshatrat Kosti dhe Brodilovo që ndodhen në malin e Stranxhës. Sipas banorëve vendës nga këta fshatra riti u përhap dhe në rajone të tjera të Stranxhës. Kulti ndaj zjarrit dhe vallëzimi mbi prush ekzistonin ndër shumë popuj të lashtë – elinët, romakët, persët, kinezët e shumë të tjerë. Ndezja e zjarrit ruan nga forcat e këqija të njerëzve dhe të natyrës. Zjarri zmadhon forcën hyjnore të diellit. Njerëzit që vallëzojnë të zbathur mbi prush në Bullgari quhen nestinarë. Ata duhet të jenë të pastër – në një kuptim fizik dhe shpirtëror. Sfida me zjarrin hap derën për botën tjetër, kurse nestinarët kanë forcën të parathonë të ardhmen. Vallëzimi mbi prush shoqërohet gjithmonë me gajde dhe daulle. Tingulli i këtyre veglave muzikore konsiderohet një pjesë e magjisë së ritit. Daullja ruhet në tempullin e fshatit dhe nxirret posaçërisht për vallen.

Sipas disa shkencëtarëve prejardhja e fjalës “nestinar” vjen nga “ishtinar” ose “neshtinar”, domethënë një njeri dijës. Nocioni lidhet dhe me fjalët greke për kreshmë “nestea” dhe për zjarr “estia”. Siç është karakteristike për praktikat folklorike, aftësia e vallëzimit mbi prush transmetohet brez pas brezi. Në hierarki nestinari kryesor është ai që zgjedh trashëgimtarin e vet. Kur ndien se rruga e tij jetësore përfundon ose për ndonjë shkak nuk mund të vallëzojë më, ai mbledh të gjithë nestinarët në fshat. Në praninë e tyre ai cakton se kush do ta zëvendësojë. Zakonisht ky është biri i tij. Po të mos ketë një bir, ai ia transmeton kryesinë bijës. Konsiderohet se vetëm në këtë mënyrë do të ruhet aftësia për të parathënë të ardhmen.

Herët në mëngjes më 21 maj shkohet në burimin e kishës, manastirit ose të një vendi tjetër të shenjtë. Ikonat e shenjtorëve Konstantin dhe Elena zakonisht janë bërë me doreza të posaçme. Një nga momentet kryesore në fillim të ritit është vizita e vendeve të shenjta të fshatit dhe e shtëpive të banorëve, ku kryhet rite për pastrim dhe bekim. Në fshat bëhet kurban. Nestinarët fillojnë vallen e tyre, kurse në mbrëmje të gjithë shkojnë në sheshin e fshatit. Atje gjatë tërë ditës ka djegur zjarri, i cili tashmë është bërë prush. Ai bëhet në formë rrethi. Njerëzit që vallëzojnë bëjnë tri ose nëntë rrethe. Siç në tërë kulturën tonë folklorike, edhe këtu rrethi simbolizon diellin. Zjarri gjithashtu është simbol i diellit, populli ynë e quan “zjarr qiellor”. Vjen koha për vallen rituale mbi prush. Nën tingujt magjepsës të gajdes dhe daulles nestinarët bien në ekstazë. Sipas terminologjisë popullore, ata bëhen “të marrë”. Nestinarët hyjnë në zjarr me ikonën dhe vallëzojnë. Nestinari kryesor bën parathënie për bashkësinë dhe për njerëz të veçantë. Kur vallja përfundon, ikonat dhe daullja kthehen në kishë, kurse njerëz të caktuar e shoqërojnë nestinarin kryesor deri në shtëpinë e tij. Sa e çuditshme të jetë, në këmbët e valltarëve nuk ka gjurmë djegieje. Kurse dëshmitë për këtë se parathëniet realizohen janë të shumta. A është ashtu vallë – secili mund të verifikojë. Mjafton të gjejë fshatrat e vogla në këndin juglindor të Bullgarisë. Dhe t’i vizitojë pikërisht në ditën e shenjtorëve Konstantin dhe Elena.

Përgatiti në shqip: Ekaterina Tarpomanova

По публикацията работи: Albena Bezovska

Последвайте ни и в Google News Showcase, за да научите най-важното от деня!

Ndaje

Tradita e vallëzimit mbi prush

Më shumë nga rubrika

Ansamblet folklorike bullgare jashtë vendit janë bërthama e komunikimit social dhe kulturor

Ditën e Enjos, barishtet dhe uji fitojnë fuqi magjike

Plovdivi fton dashamirët e profesioneve të harruara në Muzeun e tij Etnografik