Një ekspeditë filologjike-etnologjike në Mandricë

AUDIO

Update Required To play the media you will need to either update your browser to a recent version or update your Flash plugin.

Në fund të tetorit të këtij viti u zhvillua një ekspeditë filologjike-etnologjike në fshatin e vetëm shqiptar në Bullgari – Mandrica. Organizatore e saj ishte profesor Petja Asenova nga Universiteti i Sofjes, pedagoge në fushën e gjuhësisë ballkanike. Në ekspeditën morëm pjesë tri studente nga dega e Ballkanistikës – Anna Kapitanova, Darina Felonova dhe Sllaveja Nedelçeva. Kjo ishte ekspedita e dyte e organizuar nga Universiteti i Sofjes në Mandricë. Ekipi i ekspeditës së parë gjatë vitit 2007 përfshinte profesoren Petja Asenova, docenten e gjuhës dhe letërsisë shqipe Rusana Bejleri, asistentin e saj Anton Pançev dhe ballkanisten Kremena Daneva.

Mandrica është një fshat shqiptar në Bullgari që gjendet në pjesën më lindore të maleve Rodope pranë kufirit bullgaro-grek. Ndodhet 15 kilometra larg qytetit Ivajllovgrad, në qarkun e Haskovos. Sipas të dhënave të regjistrimit popullsia e fshatit në vitin 2006 ka qenë 75 banorë, shumica prej të cilëve – gra. Historia rrëfen se fshati është krijuar në kuadrin e Perandorisë Osmane gjatë shekullit XVII nga disa çobanë ortodoksë shqiptarë. Ushtria osmane u ka lejuar të marrin një nga copë toke, ku të prodhojnë produkte qumështi, me të cilat ta furnizojnë atë, dhe për këtë shkak të mos paguajnë taksa. Emri i fshatit vjen nga fjala bullgare me origjinë turke “mandra” që në shqip do të thotë “baxho”.

nga arkivi i Sultana Gramenovas

Gjatë shekullit XVIII shumë shqiptarë nga rrethinat e Korçës erdhën në Mandricë, kurse një shekull më vonë fshati u bë vendbanimi i shqiptarëve nga rajoni i Sulit, që tashmë ndodhet në Greqi. Pas Luftërave Ballkanike kufiri bullgaro-grek kaloi nëpër fshatin dhe një pjesë prej tij mbeti në territorin e Greqisë. Sot atje është i njohur një fshat tjetër që mban emrin Mandres (Μάνδρες).

Pamje nga Kisha ortodokse “Shën Dimitri”

Sipas rrëfimeve të një prej plakave Evdokija Moskova fshati Mandres është krijuar në Greqi në vitin 1914. Ajo na tregoi se gjatë Luftës së dytë ballkanike në rajonin e Mandricës erdhi bashibozuku. Ai mblodhi të gjithë burrat dhe djemtë nga fshati në një dyqan për t’i vënë në zjarr. Por një grua nga fshati tjetër i shpëtoi. Ajo kishte marrë vesh për vendimin e bashibozukut dhe arriti të paralajmëroi të gjithë. Kështu burrat dhe djemtë u shpëtuan dhe ikën në Greqi. Atje krijuan një fshat tjetër, të cilin e quajtën Mandres për ta kujtuar Mandricën. E vërteta është se deri tani banorët e njërit fshat mbajnë lidhje me të afërmit e tyre të fshatit tjetër. Për fat të keq kufiri midis atyre hapet vetëm për një ditë në kohën e Pashkëve dhe ngandonjëherë në një festë tjetër fetare.

Plakat Sultana Gramenova dhe Marija Dieva tregojnë se zanatet kryesore të fshatit kanë qenë rritja e krimbit të mëndafshit dhe prodhimi i duhanit. Por tani secila prej plakave kujdeset vetëm për disa kafshë. Në fshat nuk jetojnë të rinj. Një pjesë prej tyre banojnë në qytetet e mëdha të Bullgarisë, ndërsa pjesë tjetër – jashtë vendit. Sipas rrëfimeve të grave të moshuara fëmijët e tyre kthehen gjatë verës dhe qëndrojnë vetëm disa ditë. Prandaj një vizitë e tillë siç ishte ekspedita e Universitetit të Sofjes i gëzoi shumë. Në të vërtetë ato na pritën me ngrohtësi dhe dhanë gjithçka prej vetes për të na njohur me përrallat, këngët, veshjet popullore dhe zakonet shqiptare. Për të gjithë këto ne i falënderojmë nga tërë zemra.

Gjuha e përdorur prej tyre është shumë arkaike. Studime shkencore mbi të ka bërë doktor Bojka Sokolova. Më shumë hollësi për gjuhën mund të lexoni në librin e saj kushtuar dialektit shqiptar të Mandricës. Banorët e sotëm të fshatit përbëjnë brezin e fundit që e flet këtë dialekt. Konsiderojnë veten si shqiptare, por shumica prej tyre nuk kanë vajtur në Shqipëri kurrë. Nuk e dinë as të shkruajnë, as të lexojnë në shqip. Por me shumë kënaqësi na ekzekutuan disa këngë, që mbajnë mend për jetën e përditshme të popullin shqiptar. (Po të klikoni AUDIO mund të dëgjoni një pjesë prej këngëve folklorike shqiptare në ekzekutim të plakave të Mandricës)

Banorët e fshatit Mandricë dinë shumë pak për heronjtë e lavdishëm të Shqipërisë. Kanë dëgjuar pak për Skënderbeun, kurse për historinë e sotme shqiptare - pothuaj asgjë. E quajnë Shqipërinë Albania, ndërsa gjuhën shqipe “arnautçe”. Nuk mund të thuhet se plakat nga Mandrica ruajnë zakone që janë specifike vetëm për Shqipërinë. Gjatë bisedave na bëri përshtypje se për ta tërhequr vëmendjen tonë, ato shpjegonin traditat e fshatit sikur janë shume të ndryshme në krahasim me traditat bullgare. Ose thjesht në nevojën e tyre të ndihen më speciale në jetën e përditshme, ato paraqitën çdo gjë si unike. Më vonë gjatë analizave u bë e qartë se gjuha e tyre përben një formë të vjetër të shqipes, formuar me ndajshtesa – pjesa dërmuese prej të cilave bullgare, më pak turke dhe greke, ashtu dhe zakonet që i ruajnë mandricanët në sasi të madhe janë karakteristike për Bullgarinë. Por në lidhje me gjuhën vrojtimet shkencore kanë tërhequr vëmendjen si të gjuhëtarëve tanë, ashtu dhe të gjuhëtarëve të huaj dhe ato vazhdojnë të përbëjnë interes të madh. Incizimet që kemi bërë gjatë ekspeditës, do të transkriptohen sipas fonetikës së gjuhës shqipe.

Përgatiti në shqip: Anna Kapitanova

Ndaje

Një ekspeditë filologjike-etnologjike në Mandricë

Më shumë nga rubrika

Radiot anembanë botës flasin për klimën

Në pritje të bojkotimit të dyqaneve edhe në Bullgari – çfarë presin qytetarët?

Universiteti Teknik i Sofjes ofron arsim në 4 gjuhë

Martenica - një hit i padiskutueshëm në një dyqan bullgar në Bruksel

Komunitetet bullgare jashtë vendit janë ndër prioritetet në Programin e Menaxhimit të Qeverisë