Më 6 shtator Bullgaria shënon Ditën e Bashkimit të Principatës së Bullgarisë me Rumelinë Lindore. Parahistoria e kësaj date të rëndësishme për ne filloi më 3 mars 1878 me nënshkrimin e Traktatit të Paqes të Shën Stefanit mes Rusisë dhe Turqisë. Sipas tij Bullgaria e çliruar nga zgjedha pesëshekullore turke u bë “principatë autonome me qeveri të krishterë dhe milici popullore”. Kufijtë e saj rrethonin territoret e Eksarkisë Bullgare. Ajo dispononte troje të gjera të populluara me bullgarë etnikë dhe ishte njohur si e pavarur nga Porta e Lartë. Traktati ishte i përkohshëm, kurse veprimi i tij ishte në fuqi vetëm 4 muaj – deri në korrik 1878, kur u nënshkrua Traktati i Berlinit. Është paradoks se në Berlin, si edhe në Shën Stefan, nuk kishte përfaqësues bullgarë. Bullgaria shpresonte te vullneti i mirë i Fuqive të Mëdha, çdo një prej të cilave i kishte interesat e veta.

Kongresi i Berlinit e ndau Bullgarinë e Shën Stefanit në disa pjesë – Principata e Bullgarisë, Rumelia Lindore, e cila u bë autonomi nën pushtetin e sulltanit, dhe Maqedonia, Trakia e Edrenesë dhe Rodopet, të cilat u kthyen në Perandorinë Osmane. Mirëpo, lidhjet mes rajoneve të ndara bullgare nuk u ndërprenë. Ato ishin shumë aktive kryesisht mes Principatës së Bullgarisë dhe Rumelisë Lindore. Në Rumeli lindi një lëvizje e fuqishme popullore për bashkimin e të gjithë bullgarëve. Kishte nevojë për një lider, i cili ta kryesonte popullin. Si i tillë u shfaq Zahari Stojanov, në fillim bari i zakonshëm, kurse më vonë publicist dhe shkrimtar, një prej apostujve të Kryengritjes së Prillit. U krijua një Komitet Sekret Qendror Revolucionar, si komitetet revolucionare nga koha para Çlirimit. Ideja ishte që nëpërmjet kryengritjes në Rumelinë Lindore të hidhet poshtë pushteti osman dhe krahina të bashkohet me Principatën e Bullgarisë.

Kryengritja filloi më 2 shtator 1885 në Panagjurishte me qitje dhe thirrje “Poshtë Rumelia, Rroftë Bashkimi”. Iniciatorët u arrestuan, por pak pas kësaj u çliruan nën presionin e shoqërisë. Rebelimi u zgjerua. Më 5 shtator gjeneral-guvernatori i Rumelisë Lindore Gavril Krësteviç thirri ngutshëm një mbledhje, ku u mor vendim që të mos informohet Stambolli, pavarësisht se çfarë do të ndodhte. Ushtarakët e përkrahën popullin e rebeluar. Në emrin e komitetit revolucionar Zahari Stojanov dhe një anëtar tjetër i komitetit – Ivan Andonov, e informuan gjeneral-guvernatorit Gavril Krësteviç për rrëzimin e tij nga pushteti. U shpall Bashkimi i Bullgarisë Jugore me Bullgarinë Veriore nën skeptrin e princit bullgar Aleksandër I. U krijua një qeveri e përkohshme me në krye Georgi Stranski, e cila duhej t’i udhëhiqte territoret e bashkuara deri në mbërritjen e princit.

Lajmi për bashkimin u shpall në momentin kur princi Aleksandër Beteberg ishte në rezidencën e vet afër Varnës. Ai u nis menjëherë për në Tërnovo dhe më 8 shtator publikoi një manifest, me të cilin njohu zyrtarisht Bashkimin e Principatës së Bullgarisë me Rumelinë Lindore.

“Sot pak politikanë do të bënin një hap të tillë kundër vullnetit të të gjitha Fuqive të Mëdha dhe madje pa përkrahjen e Rusisë” – thotë në një incizim që ruhet në Fondin e artë të Radios Kombëtare Bullgare koloneli tashmë i vdekur Petko Jotov, ish drejtor i Muzeut Historiko-Ushtarak Kombëtar dhe shton: 

“Bashkimi ishte përgatitur që në vitin 1880. Mirëpo, në këtë etapë Rusia arriti t’i ndalojë organizatorët e tij. Ajo i frenoi me argumentin se do të rrëzohen dhe Bullgaria do të vdesë. Mirëpo, gjatë vitit 1885 madje Zoti nuk ishte në gjendje ta ndalonte Bashkimin. Rusia ishte kundër tij, sepse ajo nuk mund ta mbronte para Fuqive të Mëdha. Në fakt pala bullgare kishte përgatitjen e domosdoshme në këtë drejtim. Batenberg kishte zhvilluar bisedime diplomatike me oborrin mbretëror anglez, me Austro-Hungarinë dhe deri diku me Gjermaninë. Faktikisht ai e përgatiti Bashkimin në plan ndërkombëtar dhe ra dakord për ta kryesuar megjithë mungesën e përkrahjes nga ana e Fuqive të Mëdha.”

Kështu 7 vjet pas Çlirimit bullgarët ndiheshin të gatshëm për t’u kundërvënë Fuqive të Mëdha. Brenda kësaj periudhe ata arritën t’i vendosin themelet e ekonomisë së tyre, të institucioneve demokratike dhe të ushtrisë së fortë. Bullgaria kurrë nuk ka qenë më unike se sa në atë moment. Bashkimi u përgatit nga komitetet revolucionare në Rumelinë Lindore, u përkrah nga qeveria bullgare dhe nga princi Aleksandër Batenberg, nga partitë politike dhe populli.

“Bashkimi është mësimi i parë i shkëlqyeshëm dhe ndoshta i vetëm për nga rëndësia e vet në historinë tonë. Për fat të keq ai është akti i vetëm i unitetit në mendimet, ndjenjat dhe veprimet e bullgarit, sepse më vonë ne përsëri i treguam veçoritë tona individuale” – thotë në incizimin në fjalë koloneli Petko Jotov.

Foto: Wikipedia dhe arkivi