Në festën e sotme kushtuar shkrimit sllav kthejmë vështrim drejt këngëve tona tradicionale, të cilat i kushtohen librave dhe mësuesve. Ato kanë ruajtur dëshmi për dashurinë e njohur të bullgarit ndaj dijes dhe lartësimit shpirtëror, për respektin ndaj të arsimuarve.

Dita e Shenjtorëve Kirill dhe Metodij shënohet si një festë kishtare akoma gjatë shekullit të XI-të. Si Ditë e Arsimit për herë të parë shënohet në qytetin e Plovdivit gjatë vitit 1851, kur në shkollën e eparkisë, e cila mban emrin e vëllezërve të shenjtë është organizuar festë dhe një procesion shkollor. Nuk ka një popull tjetër, i cili prej shekujve të nderojë krijimin e alfabetit të vet dhe të letërsisë me një festë të posaçme. Librit dhe alfabetit u janë kushtuar shumë gjëegjëza dhe fjalë të urta. Një nga më të shpërndarat (me variante të ndryshme dialektike) është: “Ugar i bardhë, farë e zezë. E mbjell më dorë, e korr me sy. Çfarë është kjo? Libri.” E thënë në mënyrë më të përgjithësuar, libri është simbol i dijes, një atribut i pandarë i njerëzve të arsimuar.

Dikur mësuesi është quajtur dhaskal, gramatik. Jo pak mësues rilindës kanë mbetur me emra të ngjashëm në historinë – Dhaskal Manoll, Dimitër Rilec, Joan Gramatik, Matej Gramatik..Shkollat e para bullgare janë ato në të cilat mësuesit kanë qenë priftërinj pa një arsim të posaçëm për mësimdhënie. Zakonisht dhaskali ka qenë njeri i lidhur me kishën, zanatçinj, burra të rinj të cilët janë mësuar të lexojnë dhe të shkruajnë.

“Është bërë i njohur Najden gramartik (ose bukurosh) të lexojë dhe të shkruajë – më shumë nga peshkopi, nga peshkopi i Plovdivit”. Më tutje në këngë tregohet, se kleriku i lartë ka shkruar libër (letër) kurse “libri shkruan, fletë”. Najdeni të shkojë tek ai. Gjatë takimit peshkopi i thotë gramatikut të ri të bëhet dhaskal. Kjo këngë e cila ekziston në variante të shumta i këndon Najden Gerovit. Ose të paktën kështu pohojnë historianët. Një shkrimtar bullgar, gjuhëtar, folklorist, themelues të njërës prej shkollave të para me klasa, ai është iniciator dhe të festimit të parë të festës të vëllezërve të shenjtë Kirill dhe Metodij.

Shumë shpesh për mësues janë emëruar djem fare të vegjël. Si heroi në këngën e Gjeorgji Gjermanovit “Ka ardhur një djalë dhaskal të mësojë fëmijët”. “I mëson sa i mësoi, dhe pas kësaj dhe vajzat i mësoi.” Del se, djali i ri është dashuruar pas Zllatkës së bukur, dhe ka filluar të mos të shkojë në shkollë dhe gjithë është vërtitur rreth shtëpisë së vajzës, duke shpënë dhe armagan (peshqesh) – limona dhe portokall.

Përgatiti në shqip: Nataniela Vasileva