Dëshmi për ekzistencën dhe zhvillimin e qytetit të sotëm Vidin ka që nga koha romake. Një fortesë me emrin “Bononija” kishte një rëndësi strategjike për perandorinë, ndërsa më vonë u shërbente bizantinëve për t’i bërë ballë pushtimeve të fiseve sllave.

Qyteti i quajtur me emrin bullgar Bdin, u bë pjesë e shtetit bullgar që nga themelimi i tij nga hani Asparuh në vitin 681. Ky qytet ishte qendra e një nga dhjetë rrethet ushtarako-administrative të shtetit. Në fund të Shtetit të Dytë Bullgar (1185 – 1396) i cili përfundoi së ekzistuari me pushtimin e osmanëve, për një periudhë të shkurtër u shndërrua në një mbretëri autonome.

Pas Çlirimit të Bullgarisë në vitin 1878 lumi Danub luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimin, modernizimin dhe lulëzimin e qytetit Vidin. Vendndodhja e tij gjeografike si qyteti i parë më të madh bullgar pranë rrugës ujore u bë shkak që shumë udhëtarë, muzikantë, arkitektë, ndërtues dhe tregtarë të mbeten në qytet. Duke e njohur dhe duke e dashuruar atë, ata i lënë trashëgimi gjurma të pashlyeshme. Bukuria e lumit u bë një nga frymëzimet për krijimin e himnit kombëtar “O, Mëmëdhe i dashur”, teksti dhe muzika e të cilit u krijua nga një nga filozofët dhe enciklopedistë bullgarë Cvetan Radosllavov.

Si edhe qytete të tjera bullgare, ashtu edhe Vidin është multietnik dhe në të në paqe dhe harmoni gjejnë strehë bullgarë, turq, hebrenj, armenë. Një dëshmi për këtë janë kisha, xhamia dhe sinagoga që ngrihen aty pranë njëra tjetrës – që nuk është një shembull i vetëm në trojet tona. Katedralja “Martiri i Shenjtë  Dhimitër i Selanikut” ndërtuar në qytetin Vidin që në shekullin e XVII është e dyta për nga madhësia në Bullgari pas katedrales së kryeqytetit “Shën Aleksandër Nevski”. Ndërsa qyteti ishte një qendër  e arsimtarëve dhe klerikëve të cilët regjistruan emrat e tyre me shkronja të arta në historinë bullgare.

“Sofronij Vraçanski, Antim I, mitropoliti Neofit i lanë trashëgimi qytetit Vidin rezultatet e punës së tyre të pabesueshme bamirëse – godina, fonde për arsimin e fëmijëve në gjendje jo të barabartë – tregon para Radio Bullgarisë studiuesja Mariana Mellnishka. – Për fat të keq pas vitit 1944 kur u vendos regjimi komunist në vend e gjithë kjo u asgjësua dhe qytetet në Bullgarinë Veriperëndimore, një pjesë e së cilës është edhe Vidin, zmbrapsën.  Gjatë studimeve zbulova se nëse do të ruheshin potenciali shpirtëror dhe mjetet e njerëzve që jetuan nga mesi i shekullit XIX deri në mes të shekullit XX, kjo pjesë e vendit do të përfitohej shumë.”

Me mjete të veta mirëbërësit Jonica Nikollov, Vanko Xhonov dhe Toma Llozanov ndërtuan banjën e qytetit Vidin, kuzhinën për qytetarë të varfër, kantina, sharra e shumë të tjerë. Të tre sipërmarrësit besonin se pasi të kenë fituar paratë e tyre me ndihmën e njerëzve, ata janë të detyruar t'u kthejnë atyre, duke dhuruar pronë nga e cila mund të bëjnë para.

Një nga arkitektët me kontribut të madh për pamjen e qytetit pas Çlirimit ishte Majer Allaxhemov. Ai ishte dhe ndër restauruesit e parë të Kështjellës mesjetare “Baba Vida” e ndërtuar mbi një pjesë të fortifikatës “Bononija”. Krahas kësaj ai udhëhiqte ndërtimin e Mitropolisë së shenjtë në qytet me projektin e arkitektit Kosta Nikollov, kujdesej për mirëmbajtjen e sinagogës, disa herë qëndronte në krye të Komunitetit Hebre në qytetin Vidin.

“Majer Allaxhemov mësoi në Mënik por pasi mbeti jetim u kthye për të punuar në qytetin e lindjes Vidin – tregon Mariana Mellnishka. – Si trashëgimi prej tij mbeti një shtëpi e bukur eklektike e cila i ngjan kështjellës me elemente të stilit alpin gjerman dhe stilit mesdhetar. Por meqenëse nuk ka trashëgimtarë të cilët të mirëmbajnë shtëpinë ajo shkatërrohet. Majer Allaxhemov u bë arkitekt i qytetit në kohën kur kryetar i bashkisë së qytetit Vidin ishte Bërni Bonçev. Të dy ata ndryshuan Vidin duke e shndërruar atë nga një vendbanim me pamje orientale në një qytet evropian.”

Përgatiti në shqip: Svetlana Dimitrova

Foto: BGNES, arkiv, vidin.bg, libvidin.eu